زمانی‌که ما صفحات تاریخ و سیرت را مورد مطالعه قرار بدهیم، درخواهیم یافت که حضرت خالد رضي‌الله‌عنه از هوش و ذکاوت بی‌مانندی برخوردار بود، حتی مسایل بسیار مشکل را حل می‌نمود.
او نه تنها در میادین جنگ و مبارزه سپه‌سالار بود؛ بلکه در ساحه‌های تدبیر و سیاست نیز شهسوار بود و بزرگان قریش در بسیاری از موارد، با او مشوره می‌کردند و به رأی و پیشنهادات او جامۀ عمل می‌پوشیدند؛ ولی با وجود این همه فهم ثاقب و تعمق غالب، چرا دین اسلام را درک نکرد و متوجه نشد و در اقیانوس معرفت الهی غوطه‌ای نَزد.
اینجا اسباب بی‌شماری وجود دارد که می‌توان به عنوان مثال برخی از آن‌ها را به شرح ذیل بیان کرد:
خالد در میان قومی قرار داشت که مسئولیت‌های سنگینی را به عهده داشتند و بسیار فرصت نمی‌یافتند تا در این مورد جستجو کنند.
او در محیطی قرار داشت که از هر طرف ضد اسلام و مسلمانان سخنانی می‌شنید و باورهای فاسدی نسبت به آن‌ها در اذهان مردم تزریق می‌شد و این امر باعث نفرت بیشتر او می‌شد.
از آن جایی‌که او بسیاری از دوستان و خویشاوندانش را در جنگ‌های بدر، اُحد و… از دست داده بود، این امر باعث شده بود که از مسلمانان دوری کند.
علامه ابوزید شلبی در کتاب خویش «خالد بن ولید سیف الله» می‌نویسد: یکی از علت‌های اساسی تأخیر خالد در مسلمان شدنش، گفتۀ عمرو بن عاص می‌باشد؛ چنانچه از او سؤال شد که چرا بسیار دیر به اسلام گرویدی؟ او در پاسخ گفت: « ما درمیان افرادی می‌زیستیم که از لحاظ عقل و خِرَد از ما بهتر بودند که زمام امور به دست آن‌ها بود و حق تقدم و پیشوائی با آن‌ها بود، ما همه تحت فرمان آن‌ها بودیم، زمانی که آن‌ها رفتند و ما جانشین آن‌ها شدیم، تدبر و تفکر کردیم و دربارۀ اسلام تصمیم جدید گرفتیم؛ سرانجام حق روشن شد و ما ایمان آوردیم.»
نتیجۀ این بخش
نکات مهم و درس‌های آموزنده:
زندگی و حیات صحابۀ کرام رضی‌الله‌عنهم‌أجمعین سراسر خیر و برکت، سرشار از درس‌ها و اندرزهای مفیدی می‌باشد. هرگوشه از زندگانی آن بزرگواران، مملوء از حکمت و بصیرت، اصلاح و سعادت می‌باشد.
در این بخش از زندگی حضرت سیدنا خالد رضي‌الله‌عنه نیز درس‌ها و نکته‌هایی وجود دارد که ما در این عجالۀ مختصر نمی‌توانیم همه را بگنجانیم؛ ولی به طور خلاصه و فشرده به برخی از آن‌ها می‌پردازیم.
تسلیم شدن در برابر حق
به مجرد اینکه حقانیت اسلام و پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم به حضرت خالد هویدا و آشکار شد، از تمام کارهایی که ضد اسلام کرده بود، پشیمان شد و خویشتن را به اسلام تسلیم نمود و ملامت هیچ ملامت‌کننده‌ای را در این راستا قبول نمی‌کرد و به هدف هدایت و اصلاح، به‌سوی مدینۀ منوره رهسپار شد.
تواضع و فروتنی
حضرت خالد رضي‌الله‌عنه باوجود هیبت و رعب خدادادی، ثروت و سرمایه، قدرت و شجاعتی که داشت؛ ولی بازهم در مقابل حق سر را متواضعانه خم نمود و از پیامبر نیکی‌ها عاجزانه درخواست می‌کند، تا برای او دعا نماید و از الله متعال طلب آمرزش کند، اگرچه پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم به او فرموده بود که اسلام گناهان گذشته را محو می سازد؛ ولی باز هم او اصرار می‌کند.
حس خیرخواهی به دیگران
هنگامی که دل حضرت خالد رضي‌الله‌عنه به اسلام گشاده می‌شود، سنگ‌دلی‌های شرک و بت‌پرستی از دلش زدوده می‌شود و حلاوت ایمان را قبل از رسیدن به آن، احساس می‌کند؛ لذا نمی‌خواهد در این راهِ سعادت و مسیر خوش‌بختی، به تنهایی قدم بگذارد؛ بلکه پیش دوستان و هم‌سن‌وسالان خویش رفته و به آن‌ها نیز پیشنهاد می‌کند که شما نیز قابل تغییر هستید و می‌توانید در دریای بی‌کران ایمان و توحید غوطه بزنید و از مرواریدهای عشق و عرفان الهی بهره‌مند شوید.
