نویسنده: شکران احمدی
اخلاق از منظر قرآن
اسلام دین اخلاق پسندیده است، انسان‌ها را به داشتن چنین اخلاقی فراخوانده و به پرورش جامعه‌ی اسلامی بر مبنای اخلاق پسندیده، علاقه‌مند می‌باشد، خداوند متعال پیامبر خود را چنین تعریف و تمجید می‌نماید: «وَإِنَّكَ لَعَلَى خُلُقٍ عَظِیمٍ»؛ ترجمه: «تو دارای خوی سترگ (صفات پسنديده و افعال حميده) هستی».
خداوند سبحانه و تعالی اخلاق شایسته را وسیله‌ای برای دستیابی به درجات بالای بهشت قرار داده است؛ چنانچه می‌فرماید: «وَسَارِعُوا إِلَى مَغْفِرَةٍ مِّن رَّبِّكُمْ وَجَنَّةٍ عَرْضُهَا السَّمَاوَاتُ وَالْأَرْضُ أُعِدَّتْ لِلْمُتَّقِینَ (133) الَّذِینَ ینفِقُونَ فِی السَّرَّاءِ وَالضَّرَّاءِ وَالْكَاظِمِینَ الْغَیظَ وَالْعَافِینَ عَنِ النَّاسِ وَاللَّهُ یحِبُّ الْمُحْسِنِینَ (134)»؛ ترجمه: «و [با انجام اعمال شايسته و بايسته] به‌سوی آمرزش پروردگارتان و بهشت بشتابيد و بر همديگر پيشی گيريد كه بهای آن [برای مثال همچون بهای] آسمان‌ها و زمين است و [چنين چيز با ارزشی] برای پرهيزگاران تهيه ديده شده است. آن كسانی‌كه در حال خوشی و ناخوشی و ثروت‌مندی و تنگ‌دستی، به احسان و بذل و بخشش دست می‌یازند و خشم خود را فرو می‌خورند و از مردم گذشت می‌كنند و [بدين وسيله در صف نيكوكاران جایگزین می‌شوند و] خداوند [هم] نیكوكاران را دوست می‌دارد».
خداوند ما را به داشتن اخلاق وارسته و نیک امر می‌نماید: «وَلَا تَسْتَوِي الْحَسَنَةُ وَلَا السَّيِّئَةُ ادْفَعْ بِالَّتِی هِی أَحْسَنُ فَإِذَا الَّذِی بَینَكَ وَبَینَهُ عَدَاوَةٌ كَأَنَّهُ وَلِی حَمِیمٌ»؛ ترجمه: «نیكی و بدی یكسان نیست [هرگز بدی را با بدی و زشتی را با زشتی پاسخ مگوی؛ بلكه بدی و زشتی ديگران را] با زيباترين طريقه و بهترين شيوه، پاسخ بده؛ نتيجه‌ی اين كار آن خواهد شد كه كسی‌كه ميان تو و ميان او دشمنی بوده است، به ناگاه همچون دوست صمیمی گردد».
قرآن مجید فلسفه‌ی بعثت خاتم‌الأنبیا علیهم‌السلام را تعلیم و تربیت انسان‌ها و تکمیل مکارم و محاسن اخلاق برشمرده است: «هُوَ الَّذِی بَعَثَ فِی الأمِّیِّینَ رَسُوًلا مِّنْهُمْ یَتْلُو عَلَیْهِمْ آیَاتِهِ وَیُزَکِّیهِمْ وَیُعَلِّمُهُمُ الْکِتَابَ وَالْحِکْمَةَ وَإِن کَانُوا مِن قَبْلُ لَفِی ضَلَالٍ مُّبِینٍ»؛ ترجمه: «او کسی است که در میان جمعیت درس‌نخوانده، رسولی از خودشان برانگیخت که آیاتش را به آن‌ها می‌خواند و آن‌ها را تزکیه می‌کند و به آنان کتاب (قرآن) و حکمت می‌آموزد هر چند، پیش از آن در گمراهی آشکار بودند.»
در این آیه چهار وظیفه برای رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وسلم بیان گردیده که در واقع او ارمغان‌آور این چهار نعمت بسیار بزرگ برای بشریت است:
-
تلاوت آیات قرآن کریم؛
-
پرورش اخلاق؛ یعنی آن‌حضرت صلی‌الله‌علیه‌وسلم با کمک آیات الهی بر کمالات معنوی و مادی پیروان خویش می‌افزاید و روح‌شان را رشد و ترقی می‌دهد، گل‌های فضیلت را بر شاخه‌ی وجودشان آشکار می‌سازد و انواع صفات زشت را که در عصر جاهلیت، جامعه‌ی آنان را فرا گرفته بود، می‌زداید.
-
تعلیم کتاب؛
-
آموختن حکمت: نبی مکرم اسلام صلی‌الله‌علیه‌وسلم درباره‌ی فلسفه‌ی بعثت خود می‌فرماید: «بعثتُ لِأُتمّمَ مکارم الأخلاقِ»؛ «من برای تکمیل خوبی‌های اخلاق مبعوث شده‌ام.» به‌راستی او خود در این طریق الگوی تمام‌عیار و اسوه‌ی ارزشمندی بود، تا آنجا که خداوند در توصیف ایشان می‌فرماید: «وَإِنَّكَ لَعَلَی خُلُقٍ عَظِیمٍ»؛ ترجمه: «و تو بر اخلاق عظیم و برجسته‌ای هستی».
