دین اسلام همواره برای سعادتمندی انسان، برنامه‌ها و دستوراتی را در قالب دین و آیین عرضه داشته است؛ زیرا که این دین از سوی خالق یکتا به عنوان آخرین و کامل‌ترین شریعت آسمانی نازل شده است و درخصوص پدیده‌های نو ظهور نیز نگاه و نظر خود را ارائه می‌نماید.
این امر و پدیده در دستورات دین اسلام به صورت واضح و آشکار مشاهده می‌شود که در اکثر امور دینی اسلام، دو امر را برای انسانِ عاقل پیشنهاد می‌کند و در این میان، سعادت و خوبی را نیز برایش تذکر می‌دهد و او را در این میان اختیار می‌دهد تا خود با تفکر و تعقل انسانی خود راهی را انتخاب کند.
خداوند متعال پدیده‌های طبیعی را مخلوطی از خیر و شر آفریده است؛ برخی از پدیده‌ها به گونه‌ای‌اند که خیر آن آشکار بوده و به سادگی قابل فهم است، در بعضی از پدیده‌ها درک خیر نیاز به معرفت بیشتر دارد اما خیر تعدادی از پدیده‌ها را هیچ‌کس جز ذات اقدس الهی نمی‌تواند تشخیص دهد.
هم‌چنین بعضی از پدیده‌های شر، زشتی آن نمایان است، برخی درک زشتی آن نیاز به دقت دارد و تعدادی از پدیده‌های شر نیز به گونه‌ای‌اند که درک واقعیت آن را جز الله متعال کسی نمی‌داند.
چه بسا انسان‌ها چیزی را خیر می‌پندارند درحالی‌که خداوند تبارک و تعالی در آن شر و بدی را نهاده است و عکس آن نیز قابل بیان است.
خداوند متعال می‌فرماید: «كُتِبَ عَلَيْكُمْ الْقِتَالُ وَهُوَ كُرْهٌ لَكُمْ وَعَسى أَنْ تَكْرَهُوا شَيْئًا وَهُوَ خَيْرٌ لَكُمْ وَعَسَى أَنْ تُحِبُّوا شَيْئًا وَهُوَ شَرٌّ لَكُمْ وَاللَّهُ يَعْلَمُ وَأَنْتُمْ لَا تَعْلَمُونَ»؛ «قتال بر شما واجب گشته است، و (بنابه سرشت انسانی) آن را ناپسند می‌دانید، چه بسا چيزی را دوست نمی‌داريد و آن چيز برای شما نيك باشد، و چه بسا چيزی را دوست داشته باشيد و آن چيز برای شما بد باشد و خداوند (به رموز كارها آشنا است و مصلحت شما را) می‌داند و شما (از اسرار امور بی‌خبريد و مصلحت خود را) نمی‌دانيد.»
نکتۀ قابل تأمل در زمینه‌های پیشرفت انسان امروزی نیز همین است که اسلام بر اساس باورهای بنیادی خود، برای این افراد و عصر حاضر موقفی خاص و شایسته دارد.
موقف اسلام در قبال پیشرفت‌های جامعۀ انسانی مبنی بر جلب مصلحت‌ها و دفع مفسده‌ها می‌باشد؛ اسلام هر پدیده‌ای را که به خیر و نیک‌بختی دنیا و آخرت انسان تمام شود، می‌پذیرد و به مسلمانان دستور می‌دهد که برای دست یابی به آن تلاش ورزند. هم‌چنین اسلام، از هر پدیدۀ بد نهی نموده و به مسلمانان حکم می‌کند تا در برابر آن مبارزه کنند. اما در تشخیص خیر و شر، انسان مستقل نیست بلکه نیاز به رهنمودهای خداوند متعال دارد.
تمدن اسلامی که در بخش‌های قبل این نوشته مورد بحث قرار گرفت، شالودۀ آن توسط عرب‌ها رقم خورده است. این تمدن دستاوردهای فراوانی در علوم مختلف داشته و ابتکارات زیادی را به نام خود ثبت کرده است. به گفتۀ دانشمندان منصف غربی، پیشرفت‌های امروزی جامعۀ بشری در واقع ادامۀ همان سلسله‌ای است که از آغاز آفرینش انسان شروع شده و تا اینجا رسیده است. جز الله متعال، کسی نمی‌داند که تا کجا پیش خواهد رفت. در میان پیشرفت‌های تمدنی که در طول تاریخ رخ داده است، پیشرفت‌های دوران ترقی مسلمانان از همه چشم‌گیرتر است.
گوستاولوبون در کتاب «تاریخ عرب» می‌گوید: «ما ملتی را نمی‌شناسیم که به اندازۀ عرب‌ها بر دیگران تأثیر گذاشته باشد؛ هر کسی‌که ارتباطی با آنان داشته است، فرهنگ و تمدن آن‌ها را هرچند برای مدت کوتاه پذیرفته است. تأثیر عرب‌ها بر ملل شرقی تنها در زمینه‌های دین، زبان، هنر و فنون نبوده بلکه در حوزه‌های فرهنگی و علمی نیز تأثیرات ژرفی برجای گذاشته اند.»
گوستاولوبون در جای دیگر از زبان استاد لیبری می‌گوید: «اگر عرب‌ها بر صحنۀ تاریخ ظاهر نمی‌شدند، نهضت جدید اروپا چندین قرن به تأخیر می‌افتاد.»
این واضح است که نسل عرب در شکوفایی علمی تمدن عظیم اسلامی نقش بسیار مهمی داشته و خدمات شایسته‌ای در این زمینه ارائه کرده‌اند. اما این به آن معنا نیست که سایر ملت‌ها در این زمینه نقشی نداشته‌اند. در واقع، در سایر نقاط جهان و در میان سایر ملت‌ها نیز افرادی بودند که در توسعۀ تمدن اسلامی نقش بزرگی داشته‌اند.
بنابراین، همانطور که قبلاً اشاره شد، علم در تمدن اسلامی نقش مهمی داشته و دستورات بسیاری برای بیان این موضوع دارد. به همین دلیل انسان می‌تواند بین چند گزینۀ درست و نادرست یکی را انتخاب کند، برای او مسیر صحیح از غلط، سالم از ناسالم توضیح داده شده و بیان گردیده است.
دانشمندان اسلامی برای تفکیک بخش‌های مختلف علوم، آن‌ها را دسته‌بندی کرده‌اند تا دانشجویان و هر کسی‌که به دنبال دانش و آموزش است، بتواند مسیر خود را قبل از شروع به پیشرفت در آن انتخاب کند. باید توجه داشت که این دسته‌بندی علوم به منظور تسهیل و سازماندهی بهتر مسیر برای دانشجویان و دانش‌آموزان انجام شده است.
By محمد فاتح