نویسنده: محمدعاصم اسماعیل‌زهی
طبقات عرفا و متصوفه از قرن دوم تا قرن دهم ه.ق
قرن هشتم
-
علاءالدوله سمنانی: او در ابتدا در دیوان‌خانه کار می‌کرد، اما بعدها از این شغل کناره گرفت و به طریق عرفان و اندیشه‌های دینی پیوست. او تمام ثروت خود را در راه خدا صرف کرد و کتب بسیاری در زمینه‌های مختلف نوشت. دیدگاه‌های خاصی در زمینۀ عرفان داشت که در آثار مهم او بیان شده است. وی در سال (۷۳۶ هجری) درگذشت. خواجوی کرمانی، شاعر مشهور، از شاگردان او بود و در توصیف او می‌گوید:
هر کو به ره علــی عمرانی شـــد چون خضر به سرچشمۀ حیوانی شد
از وسوسۀ عادت شیطان وارست مـــانند عـــــــلاءالدوله سمــــنانی شد
-
عبدالرزاق کاشانی: او یکی از محققین برجستۀ عرفای این قرن است. او کتب معروف فصوص محی‌الدین و منازل السائرین خواجه عبدالله انصاری را شرح کرده است. بین عبدالرزاق کاشانی و علاءالدوله سمنانی در زمینۀ مباحث نظری عرفان که توسط محی الدین مطرح شده بود، بحث‌ها و اختلافاتی وجود داشته است. وی در سال (۷۳۵ هجری) درگذشت.
-
خواجه حافظ شیرازی: حافظ علی‌رغم شهرت جهانی‌اش، تاریخ زندگی‌اش چندان روشن نیست. قدر مسلم این است که مردی عالم و عارف و حافظ و مفسر قرآن‌کریم بوده است. خود مکرراً به این معنی اشاره کرده است:
ندیدم خوش‌تر از شــــــــعر تو حــــــــافظ به قرآنی که اندر سینه داری
عشقت رِسَد به فریاد ار خود به سانِ حافظ قرآن ز بَر بخوانی در چاردَه روای
با اینکه این‌همه در اشعار خود از پیر طریقت و مرشد سخن گفته است، معلوم نیست که مرشد و مربی خود او کی بوده است. اشعار حافظ در اوج عرفان است و کمتر کسی قادر است لطایف عرفانی او را درک کند. همۀ عُرفایی که بعد از او آمده‌اند، اعتراف دارند که او مقامات عالیۀ عرفانی را عملاً طی کرده است. برخی از بزرگان بر برخی از بیت‌های حافظ شرح نوشته‌اند؛ مثلا محقق جلال‌الدین دوانی، فیلسوف معروف قرن نهم هجری، رساله‌ای در شرح بیت ذیل نوشته است:
پیر ما گفت خطا بر قلم صنع نرفت آفرین بر نظر پاک خطا پوشش باد
حافظ در سال (۷۹۱ هجری) درگذشته است.
-
شیخ محمود شبستری: او آفرینندۀ منظومۀ عرفانی موسوم به گلشن راز است. این منظومه یکی از کتب ممتاز عرفانی به شمار می‌آید و نام سرایندۀ خویش را جاویدان ساخته است. شرح‌های زیادی نیز بر آن نوشته شده و شاید بهترین آن، شرح شیخ محمد لاهیجی باشد که چاپ شده است و در دسترس قرار دارد.
شبستری در سال (۷۲۰ هجری) به آغوش مرگ پناه برد.
ادامه دارد…
