نویسنده: ابوعرفان
اهمیت امربهمعروف و نهی‌ازمنکر
-
امربهمعروف و نهی‌ازمنکر، سبب برتری این امت بر سایر امت‌ها است. این مسئلۀ دینی، وجه برتری این امت بر سایر امت‌های پیشین را رقم زده و بیان می‌کند. در آیۀ مبارکۀ زیر، الله تعالی به بحث امربهمعروف و نهی‌ازمنکر پرداخته و آن را پیش از ذکر ایمان به او تعالی ذکر کرده است. از این آیه معلوم می‌شود که کمال ایمان وابسته به امربهمعروف و نهی‌ازمنکر است و اگر امربهمعروف و نهی‌ازمنکری نباشد، مضمون ایمان به الله تعالی متحقق نمی‌گردد. در آیۀ زیر، الله تعالی می‌فرماید: «كُنْتُمْ خَيْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَتَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَتُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ»؛ یعنی: «شما بهترین امتی هستید که برای مردم پدیدار شده‌اید: امر به معروف می‌کنید، از منکر نهی می‌نمایید و به الله ایمان دارید.»
-
امربهمعروف و نهی‌ازمنکر، اجابت اوامر الله تعالی است؛ الله تعالی همۀ مسلمانان را مأموریت داده است تا به هدف رساندن دین به صورت صحیح، که از طریق امربهمعروف و نهی‌ازمنکر ممکن است، گروه و تشکیلات منظمی بسازند تا در این مسیر موفقانه گام برداشته و این مسئولیت را به‌درستی ادا کنند. در آیۀ زیر، الله تعالی می‌فرماید: «وَلْتَكُنْ مِنْكُمْ أُمَّةٌ يَدْعُونَ إِلَى الْخَيْرِ وَيَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَأُولَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ»؛ یعنی: «و باید از میان شما گروهی باشند که [مردم را] به نیکی دعوت کنند و به کارهای شایسته وادارند و از زشتی باز دارند و آنانند که رستگارند.»
ابن‌کثیر رحمه‌الله در تفسیر آیۀ فوق می‌نویسد: «در واقع، منظور الله تعالی این است که باید امتی از شما منصوب باشند به اجرای اوامر الله تعالی در دعوت به‌سوی خیر و امربهمعروف و نهی‌ازمنکر.»
علامه سعدی در تفسیر خود زیر این آیه نوشته است: «این آیه رهنمودی است از جانب الله تعالی برای مؤمنان که باید گروه و جماعتی از میان‌شان برخیزد و متصدی امور دعوت شده و وظیفۀ‌شان ارشاد به‌سوی دین باشد. علما و دانشمندان علوم اسلامی باید در رأس آن باشند و واعظانی که مردم را به دخول در دین فرا می‌خوانند و انسان‌های منحرف را به استقامت و پایداری بر دین دعوت می‌دهند و مجاهدان را در راه الله تعالی تشویق می‌کنند. هم‌چنین، کسانی که مسئول بررسی و سروی عموم مردم در التزام به شریعت اسلامی و احکام آن از قبیل نمازهای پنجگانه، زکات، روزه، حج و… هستند، باید در این حوزه نقش کلیدی و سهم فعال داشته باشند.»
شیخ شعراوی رحمه‌الله نیز در تفسیر آیۀ فوق نوشته است: «معنای آیه این است که از میان شما، ای مخاطبان! باید امتی باشد که به‌سوی خیر دعوت بدهد.» و معنای دیگرش این است: «همۀ شما باید امتی باشید که به‌سوی خیر و خوبی دعوت بدهید.» او ادامه می‌دهد که برخی از علما معتقدند که تفسیر آیه چنین است: «باید از میان شما جماعتی باشد که به نیکی‌ها دعوت بدهد و از منکرات نهی کند.» یک فهم عمیق‌تر نیز وجود دارد که آیۀ فوق دستور می‌دهد: «همۀ گروه‌های مسلمان بایستی امتی باشند که به‌سوی خیر و نیکی‌ها فرا بخوانند و از منکرات بازبدارند.» این آیه همۀ امت اسلامی را فرامی‌خواند که در این صورت هیچ گروهی خاص نمی‌شود که امربهمعروف و نهی‌ازمنکر بکند و دیگران از این عمل دست بکشند، بلکه واجب است که همۀ امت اسلامی آمر به معروف و ناهی از منکر باشند و هر کسی‌که حکمی را می‌داند، ملزم است آن را به دیگران برساند.
-
الله تعالی تذکر می‌دهد که ما کسانی را قدرت و حاکمیت می‌دهیم که سه ویژگی مهم داشته باشند؛ یکی از آن‌ها بحث امربهمعروف و نهی‌ازمنکر است. در آیه‌ای تذکر داده شده است که بحث قدرت و حکومت‌داری را مطرح می‌کند و مفهوم آن این است که در سیستم یک دولت اسلامی باید برنامه‌ای برای امربهمعروف و نهی‌ازمنکر باشد و باید دولت در این زمینه اقداماتی نموده و برنامۀ منظمی در دستور کار داشته باشد. آیۀ مربوط به این موضوع چنین است: «الَّذِينَ إِنْ مَكَّنَّاهُمْ فِي الْأَرْضِ أَقَامُوا الصَّلَاةَ وَآتَوُا الزَّكَاةَ وَأَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَنَهَوْا عَنِ الْمُنْكَرِ وَلِلَّهِ عَاقِبَةُ الْأُمُورِ»؛ ترجمه: «[همان] کسانی‌که اگر در زمین به آن‌ها قدرت [و حکومت] بخشیم، نماز را بر پا می‌دارند و زکات را می‌دهند و امربهمعروف و نهی‌ازمنکر می‌کنند و سرانجام کارها از آن الله است.»
-
در آیات مختلفی اشاره شده است که هر کسی‌که امربهمعروف و نهی‌ازمنکر را ترک کند، سرانجام در زمرۀ مرتکبان منکرات قرار می‌گیرد و فرجام نامیمون و بدی خواهد داشت. آیۀ مربوط به این موضوع چنین است: «فَلَمَّا نَسُوا مَا ذُكِّرُوا بِهِ أَنْجَيْنَا الَّذِينَ يَنْهَوْنَ عَنِ السُّوءِ وَأَخَذْنَا الَّذِينَ ظَلَمُوا بِعَذَابٍ بَئِيسٍ بِمَا كَانُوا يَفْسُقُونَ»؛ ترجمه: «پس چون آنچه را که به آنان پند داده شده بود، فراموش کردند، کسانی را که از بدی نهی می‌کردند نجات دادیم و کسانی را که ستم کردند، به علت نافرمانی و گناهان‌شان، به عذابی سخت گرفتار ساختیم.»
-
در این آیۀ کریمه صفات مؤمنانی ذکر می‌شود که الله تعالی آنان را ستوده و به بهشت که هدف نهایی همۀ اهل ایمان است، بشارت می‌دهد؛ علامه آلوسی رحمه‌الله در این آیۀ کریمه، معروف را ایمان و منکر را شرک تفسیر کرده است که این تفسیر به تنهایی مفهوم بسیار وسیع و جایگاه رفیعی از امربهمعروف و نهی‌ازمنکر را می‌رساند: «التَّائِبُونَ الْعَابِدُونَ الْحَامِدُونَ السَّائِحُونَ الرَّاكِعُونَ السَّاجِدُونَ الْآمِرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَالنَّاهُونَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَالْحَافِظُونَ لِحُدُودِ اللَّهِ وَبَشِّرِ الْمُؤْمِنِينَ»؛ ترجمه: «[آنان] توبه‌کنندگان، عابدان، سپاسگزاران، روزه‌داران، رکوع کنندگان، سجده کنندگان، فرمان دهندگان به معروف و بازدارندگان از منکر و حافظان [و نگه‌دارندگان] حدود [و احکام] الهی هستند و مؤمنان را بشارت بده.»
