امر به معروف و نهی از منکر (بخش اول)

نویسنده: احمدالله مهاجر

پیشگفتار

در جوامع اسلامی، «امر به معروف و نهی از منکر» به عنوان یکی از اصول بنیادین و وظایف دینی مطرح است که ریشه در آموزه‌های قرآنی و سنت پیامبر اسلام ^{صلی‌الله‌علیه‌وسلم} دارد. این مفهوم، که به فرمان به نیکی و بازداشتن از بدی ترجمه می‌شود، نه تنها به عنوان یک فریضه‌ی دینی، بلکه به عنوان یک مکانیزم اجتماعی برای حفظ ارزش‌ها و اخلاقیات در جامعه تلقی می‌گردد.

در این مقاله، قصد داریم تا عمیق‌تر به فواید و اثرات این عمل و نتایج غفلت از این فریضۀ الهی و…، نگاهی انداخته و از زوایای مختلف آن را مورد بررسی قرار دهیم؛ تا باشد که رضایت باری‌تعالی را به‌دست آورده و از خود چیزی باقی بگذاریم.

ناگفته نباید گذاشت که بحث پیرامون مسئلۀ مذکور از توان بنده بالا بوده و جز خدا کسی کامل نیست؛ پس اگر در جایی دچار اشتباه شدم، همانا از خود بنده بوده و ربطی به موضوع ندارد؛ چون ما ناقص هستیم و در این راستا اول از الله متعال و دوم از خوانندگان گرامی پوزش طلب دارم.

تعریف

امر به معروف و نهی از منکر دو وظیفه‌ی مهم در اسلام می‌باشند که به ترتیب به‌معنای دعوت به خوبی‌ها و بازداشتن از بدی‌ها می‌باشند. این دو اصطلاح بر اساس آموزه‌های قرآنی و حدیثی، برای هر مسلمان وظیفه‌ای است که باید به آن عمل کند. امر به معروف به معنای تشویق و دعوت دیگران به انجام کارهایی است که از نظر شرعی و عقلی خوب و پسندیده هستند، و نهی از منکر به معنای جلوگیری و بازداشتن دیگران از کارهایی است که از نظر شرعی و عقلی بد و ناپسند شمرده می‌شوند.

• معروف:

معروف از لحاظ لغوی، به‌معنای «شناخته شده» است.

و در اصطلاح شریعت؛ هر آنچه را که شریعت پسندیده و نیک شمرده باشد، معروف گفته می‌شود.

• منکر:

منکر از لحاظ لغوی، به‌معنای «شناخته نشده» و «انکار کرده شده» است.

و در اصطلاح شریعت؛ هر آنچه را شریعت مذموم و بد پنداشته باشد و دیگران را از آن باز می‌دارد، منکر گفته می‌شود.

بدیهی است، چیزی را که باری‌تعالی برای انسان‌ها پسندیده باشد، بشریت بهتر از آن را سراغ ندارد که آن عبارت از اسلام است؛ چنان‌که خداوند متعال در این مورد می‌فرماید: «الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلَامَ دِينًا ۚ…»؛ (امروز [احکام] دین شما را برای‌تان کامل کردم و [با عزت بخشیدن به شما و استوار داشتن گام‌های‌تان] نعمت خود را بر شما تکمیل نمودم و اسلام را به عنوان آیین خداپسند برای شما برگزیدم.)

در این آیه، واژۀ «رضیت» به وضوح بر ادعای ما دلالت دارد.

و بدون تردید، هر آنچه را باری‌تعالی برای ما بد پنداشته و ما را از آن باز داشته، کفر و فسق می‌باشد؛ چنان‌که الله متعال می‌فرماید: «وَاعْلَمُوا أَنَّ فِيكُمْ رَسُولَ اللَّهِ ۚ لَوْ يُطِيعُكُمْ فِي كَثِيرٍ مِنَ الْأَمْرِ لَعَنِتُّمْ وَلَٰكِنَّ اللَّهَ حَبَّبَ إِلَيْكُمُ الْإِيمَانَ وَزَيَّنَهُ فِي قُلُوبِكُمْ وَكَرَّهَ إِلَيْكُمُ الْكُفْرَ وَالْفُسُوقَ وَالْعِصْيَانَ ۚ أُولَٰئِكَ هُمُ الرَّاشِدُونَ»؛ (بدانید که پیامبر خدا در میان شماست [قدر او را بدانید و بدو احترام بگذارید.] هرگاه در بسیاری از کارها از شما اطاعت کند، به مشقت خواهید افتاد. اما خداوند متعال ایمان را در نظرتان گرامی داشته است و آن را در دل‌های‌تان آراسته است، و کفر و نافرمانی و گناه را در نظرتان زشت و ناپسند جلوه داده است، فقط آنان [که دارای این صفات هستند، یعنی ایمان در نظرشان محبوب و مزیّن، و کفر و فسق و عصیان در نظرشان منفور و مطرود است.] راه یابند و بس.)

ادامه دارد…