نویسنده: شکران احمدی
شیوه‌های عملی امر به معروف و نهی از منکر
-
تشویق از طریق بیان فضایل و نتایج؛
قرآن کریم در آیات متعددی جهت دعوت به عمل و نیکی، فضایل و بشارت ذکر می‌کند؛ چنانچه می‌فرماید: «إِنَّ الَّذِينَ آمَنُواْ وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ وَأَقَامُواْ الصَّلاَةَ وَآتَوُاْ الزَّكَاةَ لَهُمْ أَجْرُهُمْ عِندَ رَبِّهِمْ وَلاَ خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلاَ هُمْ يَحْزَنُونَ»[1]؛ ترجمه: (بی‌گمان کسانی كه ايمان بياورند و کار شايسته انجام بدهند و نماز را چنان‌که بايد برپا دارند و زكات را بپردازند، مزدشان نزد پروردگارشان است و نه بيمی بر آنان است و نه اندوهگین می‌شوند.)
رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وسلم نیز از شیوه‌ی تشویق، برای آماده نمودن به عمل استفاده می‌کرد، در حدیثی چنین آمده است: «عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: قَالَ اللَّهُ: أَعْدَدْتُ لِعِبَادِي الصَّالِحِينَ مَا لَا عَيْنٌ رَأَتْ وَلَا أُذُنٌ سَمِعَتْ وَلَا خَطَرَ عَلَى قَلْبِ بَشَرٍ فَاقْرَءُوا إِنْ شِئْتُمْ [فَلَا تَعْلَمُ نَفْسٌ مَا أُخْفِيَ لَهُمْ مِنْ قُرَّةِ أَعْيُنٍ]»؛[2] ترجمه: (ابوهریره رضی‌الله‌عنه می‌گوید: رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم فرمود: خداوند متعال فرمودند: من برای بندگان نیکوکار خویش چیزی را مهیا نموده‌ام که نه چشمی دیده و نه گوشی شنیده و نه در دل کسی خطور نموده است و اگر می‌خواهید [این آیه را] بخوانید: [هیچ‌کس نمی‌داند که چه نعمت‌های مسرت‌بخشی برایش نهفته است].)
و در حدیث دیگری آن‌حضرت صلی‌الله‌علیه‌وسلم ارشاد می‌فرماید: «عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ عَنْ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: يَسِّرُوا وَلَا تُعَسِّرُوا وَبَشِّرُوا وَلَا تُنَفِّرُوا»؛[3] ترجمه: (آسان‌گیری کنید و سخت‌گیری نکنید و به مردم مژده دهید و آن‌ها را گریزان نسازید.)
-
اقدام همگانی و برخورد عملی با مرتکبان منکر؛
شاید کار فردی و خصوصی در امر به معروف و نهی از منکر تأثیر عمیقی نداشته باشد، آنگاه که افراد جامعه نسبت به حوادث و منکرات آن بی‌توجه باشند و در برابر آلودگی‌ها عکس‌العمل نشان ندهند و یا افراد آلوده و فاسد مورد تشویق قرار گیرند، در چنین شرایطی مبارزه با بی‌بندوباری‌ها بسیار مشکل خواهد بود.
آن‌حضرت صلی‌الله‌علیه‌وسلم برای رفع این معضل می‌فرماید: «مَنْ رَأَى مِنْكُمْ مُنْكَرًا فَلْيُغَيِّرْهُ بِيَدِهِ فَإِنْ لَمْ يَسْتَطِعْ فَبِلِسَانِهِ فَإِنْ لَمْ يَسْتَطِعْ فَبِقَلْبِهِ وَذَلِكَ أَضْعَفُ الإِيمَانِ.»؛[4] ترجمه: (هرگاه کسی از شما کار منکر و زشتی را مشاهده کرد، باید آن را با دست تغییر دهد؛ اگر نتوانست، با زبان و اگر باز هم نتوانست قلباً [از آن ناراحت شود] و این پایین‌ترین درجه‌ی ایمان است.) و نیز فرموده است: «أَلاَ كُلُّكُمْ رَاعٍ وَكُلُّكُمْ مَسْئُولٌ عَنْ رَعِيَّتِهِ»؛[5] ترجمه: (هر یک از شما مسئول است و درمورد هر کدام از زیر دستانش سوال خواهد شد.)
لذا باید آحاد امت اسلامی نسبت به تحولات جامعه، ناهنجاری‌ها و حرمت‌شکنی‌ها حساس باشند و در قبال اصلاح آن‌ها احساس مسئولیت نموده به شیوه‌های حکیمانه وظیفه‌ی امر به معروف و نهی از منکر را انجام دهند.
نتیجه
با توجه به آنچه در مختصر به آن پرداختیم، واضح گشت که مسئله‌ی امر به معروف و نهی از منکر، از حیاتی‌ترین، اساسی‌ترین و کلیدی‌ترین مسائل دین اسلام بوده و دو ضرورت از ضرورت‌های اجتماعی جامعه‌ی اسلامی است که مراعات و اجرا نمودن آن می‌تواند قوام و بقای جامعه را به ارمغان بیاورَد: «قرآن» و «سنت». این دو ضرورت، در جاهای متعدد و متنوعی این امر اجتماعی، دینی و سیاسی و شیوه‌های عملی و اجرایی آن را مورد بررسی و تأکید قرار داده و گوش‌زد می‌کند که امر به معروف و نهی از منکر در اصلاح جامعه، ایجاد امنیت و انتظام اجتماعی و سوق آن به شاهراه رشد و هدایت تأثیر به‌سزایی دارد؛ همان‌طور که فریضه‌ی امر به معروف و نهی از منکر در اقامه‌ی واجبات دینی و اصلاح امور دینی و دنیوی توأم با نظم و امنیت اجتماعی، کمک می‌کند.
در راستای رسیدن به این هدف بزرگ باید راه‌کارهایی را با استناد از منابع شرعی و اصول بیان‌شده در آیینه‌ی قرآن و حدیث و راهنمایی‌های رجال دینی روی دست گرفت که جنبه‌ی کاربردی و تأثیرگذاری بیشتری را داشته باشد، تا باشد که از عهده‌ی این اصل مهم دینی برآمده و به هدفی از اهداف دینی دست یابد و شاهد جامعه‌ای بود که خواسته دین و شریعت اسلامی است.
مراجع:
-
اصفهانی، راغب ، أبوالقاسم حسین‌بن محمد؛ «تفسیر راغب اصفهانی»؛ چاپ اول، ریاض، دارالوطن، 1424ق.
-
جاسم بن محمد؛ «رسائل فتیان الدعوة»؛ چاپ اول، [بی‌جا]: شروق، 1426 ق.
-
عثمانی، محمدتقی؛ «روش دعوت و تبلیغ»؛ ترجمۀ عبیدالله موسی‌زاده؛ زاهدان: انتشارات صدیقی، 1380ش.
-
غزالی، محمد؛ «کیمیای سعادت»؛ سنندج: انتشارات حسینی اصل، 1388ش.
-
المیداني، حبنکه، حسن، عبدالرحمن؛ «فقه الدعوة إلی الله»؛ دمشق: دارالقلم، 1425ق.
-
ندوی، ابوالحسن علی؛ «پرتوی از دعوت دینی در عصر حاضر»؛ ترجمۀ عبیدالله موسی‌زاده؛ زاهدان: انتشارات صدیقی، 1383ش.
