خداوند متعال دین اسلام را به مرحلۀ تکامل رسانده و خود عهده‌دار پاسداری و ضامن بقای آن شده است؛ طوری که دین اسلام به‌عنوان یک برنامۀ کلیِ زندگی برای انسان متمدن مطرح است و در تمام زمینه‌‌های اعتقادی، عبادی، اخلاقی، فردی و اجتماعی بحث می‌کند و با حقیقت ذاتی و حیاتی و طراوت خویش تا ابد باقی است و هرگز آثار و غبار کهنگی بر آن نمی‌نشیند. ازهمین‌رو، حقایق و عقاید اسلا‌می، تغییرناپذیر و احکام و قوانینش کامل و غیرقابل نسخ‌اند، به‌گونه‌ای که هیچ تحریف و دستبردی در آن‌ها راه ندارد.
بدون تردید، زندگی بشر همواره در حال تحول و دگرگونی است و هر لحظه بر احتیاجات بشر و متقابلاً به عرصۀ پاسخگویی دین افزوده می‌‌شود. برای رفع این مسئله در ادوار مختلف، مجدّدان و مصلحان در راستای تجدید و احیای دین، گام‌های بسیار مؤثری برداشته‌اند. آنان طبق شرایط و ضرورت زمان خویش با روشهای مختلف، این خدمت ارزنده را انجام داده‌اند. رسول اکرم صلى‌الله‌علیه‌وسلم نیز به وجود مجدّدانی که بر روش انبیا به تجدید و احیای دین می‌‌پردازند نوید داده‌اند؛ چنانچه احادیث زیر بر این مدعا دلالت دارند:
«إِنَّ اللَّهَ یبْعَثُ لِهَذِهِ الأمةِ عَلَى رَأْسِ کل مائَةِ سَنَةٍ مَنْ یجدِّدَ لَهَا أمرَ دِینَها»؛ (همانا خداوند برای این امت در آغاز هر قرنی، کسی را مبعوث خواهد کرد تا دین آنان را تجدید نماید.)
«یحْمِلُ هَذَا الْعِلْمَ مِنْ کلِّ خَلَفٍ عُدُولُهُ، ینْفُونَ عَنْهُ انْتِحَالَ الْمُبْطِلِینَ، وَتَأْوِیلَ الْجَاهِلِینَ، وَتَحْرِیفَ الْغَالِینَ»؛ (در هر دور و زمانی افراد عادل و وارسته، حامل این علم می‌گردند که آن را از دستبرد باطل‌گرایان، تأویل بی‌مورد جاهلان و تحریف افراط‌گران پیراسته می‌نمایند.)
«لَا یزَالُ مِنْ أُمَّتِی قَوْمٌ ظَاهِرِینَ عَلَى النَّاسِ حَتَّى یأْتِیهُمْ أَمْرُ اللَّهِ، وَهُمْ ظَاهِرُونَ»؛ (همواره گروهی از امت من برمخالفان خود از مردم غالب و پیروز هستند و این پیروزی تا قیام رستاخیز ادامه خواهد داشت.)
در طول تاریخ اسلام، حرکت تجدید و احیاگری همواره جریان داشته است و اصلاح‌گران، مجددان، رهبران نهضت‌های دینی و علما و اندیشمندان در راستای اصلاح و تجدید عظمت اسلام، مبارزه علیه ظلمت و جهالت، ایستادگی در برابر فتنه‌‌های زمان و قدرت‌های باطل و زدودن غبار شبهه و تردید از سیمای پرفروغ اسلام، زحمات فراوانی را متحمل شده‌اند و کارنامه‌های پرارجی را از خود به‌جای گذاشته‌اند.
از این میان، محدثان و فقهایی را می‌توان نام برد که در جهت صیانت و حفاظت سنت رسول اکرم صلى‌الله‌علیه‌وسلم از حریم آن، پاسداری نمودند و با طی نمودن مسافت‌ها و سفرهای طولانی و طاقت‌فرسا و تحمل آلام و رنج‌ها، مجموعۀ احادیث پیامبر اسلام صلى‌الله‌علیه‌وسلم را برای هدایت امت اسلا‌می به ارمغان آوردند. آن‌ها با استنباط از آیات و روایات و اجتهاد در مسائل نوین، پویایی دین مبین اسلام را آشکار نمودند تا غبار کهنگی و ارتجاع بر آن ننشیند و در هر عصر و زمان پاسخگوی نیازهای نوین جامعۀ بشری قرار گیرد.
یکی از این شخصیت‌های بارز تاریخی و پیش‌قراولان احیا و تجدید دین، امام ابوحنیفه رحمه‌الله، پیشوای مجتهدان، می‌باشد. وی نخستین کسی بود که علم اصول فقه را تدوین کرد و بر اساس آن به استنباط از کتاب الله و سنت و اجتهاد در مسائل جدید روی آورد؛ دیری نپایید که مذهب وی از شهرت خاصی برخوردار شد و یکی از بزرگ‌ترین و پرطرفدارترین مذاهب اسلا‌می قرار گرفت.
