نظام عالم بر اساس هندسه‌ای دقیق پی‌ریزی شده است. همۀ پدیده‌های عالم از بزرگ‌ترین کهکشان گرفته تا کوچک‌ترین ذرات اتم، از قانون عادلانۀ خلقت که حقیقت نامیده می‌شود، پیروی می‌کنند؛ آفرینش انسان نیز از چنین قانونی پیروی می‌کند که هرگز نارسایی و نوسان در اصل خلقت او وجود ندارد. از او نیز خواسته شده است که هماهنگ با عالم آفرینش در صراط مستقیم گام نهد و هیچ‌گاه به افراط و تفریط نگراید.
اعتدال در قرآن
در قرآن‌کریم برای بیان مفهوم اعتدال، از واژۀ قصد استفاده شده است. البته واژگانی چون وسط، سواء و حنیف نیز به این معنا به کار رفته‌اند ولی بیشترین کاربرد مفهوم و اصطلاح را می‌توان در واژۀ قصد و اقتصاد یافت.
در آموزه‌های قرآن، اقتصاد و اعتدال در هر امری پسندیده شده و بسیاری از آموزه‌های دستوری قرآن برای ایجاد اعتدال در قوای انسانی و کنترل و هدایت او به سوی اعتدال وارد شده است.
برای ارزش و اعتبار اعتدال همین کافیست که در قرآن راه راست به عنوان راه میانه یاد شده است؛ «وَلَمَّا تَوَجَّهَ تِلْقاءَ مَدْيَنَ قالَ عَسى رَبِّي أَنْ يَهْدِيَنِي سَواءَ السَّبِيلِ»؛ «هنگامی که متوجه جانب مدین شد، گفت: امیدوارم پروردگارم مرا را به راه راست هدایت کند.»
از این بیان حضرت موسی علیه‌السلام معلوم می‌شود که راه میانه راه درست است. حتی حضرت ابراهیم علیه‌السلام دین خویش را دین اعتدال و میانه برمی‌شمارد و آن را حنیف می‌خواند تا بفهماند که میانه‌روی تا چه‌اندازه‌ای اصالت داشته و مهم می‌باشد.
خداوند در بیان ویژگی‌های دین ابراهیمی که از اصالت خاصی برخوردار می‌باشد، می‌فرماید: «مَا كانَ إِبْراهِيمُ يَهُودِيًّا وَلا نَصْرانِيًّا وَلكِنْ كانَ حَنِيفاً مُسْلِماً وَما كانَ مِنَ الْمُشْرِكِينَ]؛ «ابراهیم نه یهودی بود و نه نصرانی بلکه موحدی خالص و مسلمان بود و هرگز از مشرکان نبود.» می‌دانیم که دو شریعت کنونی یهودیت و مسیحیت، در دو سوی افراط و تفریط قرار گرفته‌اند؛ یکی در اوج ظاهرگرایی و دیگری در اوج باطن‌گرایی است، یکی به دنیا و قوانین بسیار پایبند است و قوانین سخت و بلکه شدید بسیاری دارد، و آن دیگری در بعد قوانین بسیار نرم و آرام است به گونه‌ای که گویی قوانینی ندارد. یکی کاملاً زمینی است و آن دیگری کاملاً اخروی و آسمانی. ازاین‌رو بیان می‌شود که دین ابراهیم دین وسط و میانه‌ای بوده و از افراط و تفریط به دور بوده است.
به هر حال، دین اسلام که همان دین ابراهیمی است، نیز در تعبیر قرآنی از این اعتدال بهره برده است و آموزه‌های آن به دور از هرگونه افراط و تفریط است.
امت اسلام امتی میانه و معتدل است. خداوند از امت اسلام به امت وسط و میانه یاد می‌کند و آنان را بهترین امتی می‌داند که در روی زمین ایجاد شده‌است.
این امت، امتی است که اصل اساسی آن اعتدال و میانه‌روی در همه چیز و همه کار است و ازاین‌رو، امت نمونه می‌باشند: «كُنْتُمْ خَيْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ»؛ (شما بهترین امتی هستید که به سود انسان‌ها (برای اصلاح آن‌ها) آفریده شده است.)
با توجه به گزارش و آموزه‌های قرآن می‌توان دریافت که امت اسلام به معنای امت قرآنی و جامعۀ برتر در حوزۀ عقیده و رفتار، امتی معتدل و میانه‌ای هستند.
ازاین‌رو، نه افراط می‌کنند نه هم تفریط بلکه در رفتار و گفتار و اقتصاد و خوراک خود اعتدال و میانه‌روی را مراعات می‌کنند و در اعمال عبادی نیز راه افراط و تفریط را نمی‌پیمایند.
