جلوه‌هایی از محبت و رحمت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم
خداوند متعال فرموده است: «وَمَا أَرْسَلْنَاكَ إِلَّا رَحْمَةً لِلْعَالَمِينَ»؛ «ما تو را جز به‌عنوان رحمت جهانیان نفرستاده‌ایم».
رحمت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم نسبت به مسلمانان
مردی از یمن به‌سوی پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم هجرت کرد و می‌خواست که در جهاد شرکت کند. پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم به او فرمود: «آیا پدر و مادرت در یمن هستند؟» گفت: «بله.» پیامبر فرمود: «آیا از آن‌ها اجازه گرفته‌ای؟» مرد گفت: «نه.» پس پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم فرمود: «به نزد پدر و مادرت برگرد و از آن‌ها اجازه بگیر. اگر اجازه دادند، جهاد کن و تا آنجا که می‌توانی با آن‌ها نیکویی کن؛ زیرا نیکویی به پدر و مادر بعد از توحید بهترین عمل است.» می‌توان به تمام احادیثی که در مورد پدر و مادر بیان شده است اشاره کرد.
رحمت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم نسبت به مشرکین
برجسته‌ترین شاخصۀ سیرۀ اخلاقی پیامبر رحمت، عطوفت و محبت ایشان است. محبت و صـمـیمیت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم به‌قدری گسترده بود که نزدیک‌ترین افراد خانواده، اصحاب و یاران و حتی اسیران دشمن و گناهکاران تحت تأثیر مهر و صمیمیت و مهربانی پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم قرار می‌گرفتند. قرآن، رمز موفقیت رهبری و پیامبری رسول اعظم صلی‌الله‌علیه‌وسلم را همین صمیمیت، مهربانی و عطوفت او می‌داند. در سیرۀ عملی پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم صدها نمونه از اخلاق نیک و زیبا وجود دارد که هر کدام نشانگر قطره‌ای از اقیانوس عظیم حسن خُلق آن‌حضرت است. همان‌گونه که خداوند با تعبیر «وَإِنَّكَ لَعَلَىٰ خُلُقٍ عَظِيمٍ»؛ «و همانا تو اخلاق عظیم و برجسته‌ای داری» به این مطلب اشاره فرموده است.
پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم قبل از شروع جنگ بدر به یارانش فرمود: «می‌دانم که بعضی از مردان بنی‌هاشم و دیگران به زور از مکه خارج شده‌اند و انگیزه‌ای برای جنگ با ما ندارند. پس اگر یکی از شما به کسی از بنی‌هاشم رسید، او را نکشد؛ و کسی‌که به اباالبحتری پسر هشام پسر حارث بن اسد (زیرا او در مکه از بدرفتاری با پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم دوری می‌کرد و از کسانی بود که برای پاره کردن عهدنامۀ شعب ابی‌طالب اقدام کردند) را یافت، او را نکشد؛ و کسی‌که به عباس پسر عبدالمطلب رسید، او را نکشد، زیرا او را به زور از مکه خارج کرده‌اند.
رحمت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم نسبت به کودکان
کودک به دلیل نزدیک بودن به مبدأ فطرت و داشتن ذهن و دلی پاک و بی‌‌آلایش، زمینۀ بسیار مناسبی را برای تربیت‌پذیری دارد. او هدیه‌ای الهی است که با سرشت ساده و زلال خویش پا به جهان هستی گذاشته و از هرگونه زشتی و ناپاکی به دور است. این والدین و مربیان کودک هستند که با تربیت نادرست خویش، مسیر فطرت پاک و الهی او را منحرف می‌سازند؛ بنابراین، در برخورد با کودک باید ویژگی‌های ذاتی او را در نظر گرفت. مهربانی، نوازش و انس با کودک، نقش مهمی در تربیت و شکوفایی استعدادهای نهفتۀ او دارند.
رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وسلم همواره از روی محبت و تواضع، با بچه‌ها رفتار می‌کرد. ایشان به استعدادهای فطری آن‌ها توجه داشت و از رنجش و ناراحتی‌شان سخت آزرده‌خاطر می‌شد. در هم‌نشینی با کودکان، خود را هم‌سان آنان می‌پنداشت و با آن‌ها سرگرم بازی می‌شد و به دیگران نیز سفارش می‌کرد. پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم فرزندان حضرت عباس عمویش (عبدالله و عبیدالله) را به صف می‌کرد و می‌فرمود: «هرکدام زودتر به من برسد فلان چیز را به او می‌دهم» و آن‌ها مسابقه می‌دادند و روی سینۀ پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم می‌نشستند و پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم آن‌ها را می‌بوسید و با آن‌ها بازی می‌کرد.
اقرع بن حابس، پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم را در حال بوسیدن حسن دید و گفت: «من ده فرزند دارم و تا حال هیچ‌کدام از آن‌ها را نبوسیده‌ام.» پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم فرمود: «آیا خداوند مهربانی را از قلب تو بیرون کشیده است؟ هرکس رحم نکند، مورد ترحم قرار نمی‌گیرد.»
یکی از راه‌های ابراز محبت والدین به فرزند، تهیه نمودن وسایل بازی و سرگرمی مناسب سن اوست. هم‌چنین، هرگاه کودک از والدین بخواهد که با او بازی کنند، پدر و مادر باید به این درخواست او پاسخ مثبت دهند، ولی شیوۀ اداره کردن بازی را بر عهدۀ کودک بگذارند و خواسته‌های خود را بر او تحمیل نکنند. بازی افزون بر اینکه نشاط و شادابی را به کودک هدیه می‌کند، به رشد استعدادهای نهفتۀ او نیز می‌انجامد. پیامبر گرامی اسلام صلی‌الله‌علیه‌وسلم با تأکید بسیار بر این موضوع، خود در بازی فرزندان‌شان شرکت کرده و با نظارت بر بازی آن‌ها، آنان را به این امر تشویق می‌کردند.
آگاهی دینی اگر درست و متناسب با نیازها و شرایط روحی کودک در اختیارش قرار بگیرد، نقش مهمی در سرنوشت او خواهد داشت؛ زیرا اساس زندگی آدمی را بینش و اعتقادات او تشکیل می‌دهد و اگر مبتنی بر آموزه‌های محکم دینی باشد، زندگی او رنگ و بوی الهی می‌یابد.
رحمت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم نسبت به حیوانات
پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم نسبت به کودکان، زنان و ضعفا بسیار محبت و رحمت نشان می‌داد و به حیوانات هم رحم بسیار می‌نمود و امتش را وصیت می‌کرد که نسبت به حیوانات مهربان باشند.
«اتَّقُوا الله فِي هَذِهِ الْبَهَائِمِ الْمُعْجَمَةِ ارْكَبُوهَا صَالِحَةً وَكُلُوهَا صَالِحَةً»؛ «در مورد این چهارپایان زبان بسته، از الله بترسید (به آن‌ها رسیدگی کنید تا) هم خوب سوارشان شوید وهم خوب از آن‌ها تغذیه نمایید.»
