نمونه‌های قرآنی از اخلاق پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم
نرم‌خویی، رأفت و رحمت، پیامبر رحمت و جلوه‌هایی از محبت و رحمت ایشان، گوش دادن به سخنان و خوش‌بینی به مؤمنان، دل‌سوزی فوق‌العاده برای امت، فروتنی نسبت به مؤمنان.
نرم‌خویی
خدای متعال فرموده است: «فَبِما رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَلَوْ كُنْتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَشاوِرْهُمْ فِي الْأَمْرِ فَإِذا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُتَوَكِّلِينَ»؛ «ای رسول ما! به خاطر لطف و رحمتی که از جانب خدا شامل حال تو شده، با مردم مهربان گشته‌ای و اگر خشن و سنگ‌دل بودی، مردم از دور تو پراکنده می‌شدند. پس آن‌ها را ببخش و برای آن‌ها طلب آمرزش کن و در کارها با آنان مشورت و رایزنی کن. هنگامی‌که (پس از شوری و تبادل آرا) تصمیم به انجام کاری گرفتی، قاطعانه دست‌به‌کار شو و بر خدا توکل کن، چرا که خدا توکل‌کنندگان را دوست دارد.»
این رحمت خداوند است که پیامبر را برای امت، مهربان و نرم‌خو کرده است. اگر پیامبر، درشت‌خو و سنگ‌دل می‌شد، دل‌ها گرد او جمع نمی‌شدند؛ کودکان و بزرگ‌سالان به او گرایش نمی‌یافتند؛ چرا که انسان‌ها نیازمند پناهگاهی مهربان، توجه بی‌پایان، خوش‌رویی بزرگوارانه و محبت و مودتی هستند که آنان را در آغوش پر مهر خود گیرد. انسان‌ها نیازمند دل‌بزرگی هستند که با آنان داد و دهش داشته باشد، نه اینکه محتاج بذل و بخشش ایشان باشند و بار اندوه‌های فراوان‌شان را بردارد، نه اینکه بار اندوه خود را سربار اندوه‌های‌شان کند.
آری، آنان نیازمند دلی غم‌زدا هستند، نه غم‌افزا. جویای دل‌بزرگی هستند که همیشه به آنان توجه، مهربانی، بزرگ‌منشی، مودت و محبت کند و ایشان را بپاید و با خوشنودی از آلودگی‌های‌شان بپالاید. دل رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وسلم این‌چنین بود. زندگی او با مردمان نیز این‌چنین بود. هرگز به خاطر خود خشمگین نشد و از ضعف بشری آنان به تنگ نیامد و حوصله‌اش سر نرفت. هیچ‌وقت از کالای فانی این جهان برای خود کنار ننهاد و به جمع آن نکوشید. بلکه آنچه را که بدان دسترسی داشت، جوانمردانه در اختیار مردمان گذاشت و بردباری، بزرگواری، عطوفت و مودت کریمانۀ خود را شامل آنان کرد. کسی از آنان با او معاشرت نکرد یا او را ندید مگر اینکه دلش از دوست داشتن او لبریز گردید؛ چرا که پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم جویبار بذل و بخشش و بزرگ‌منشی را از چشمۀ پر آب نفس بزرگ و فراخ خود به سوی‌شان سرازیر می‌کرد.
رأفت و رحمت
خداوند متعال چنین فرموده است: «لَقَدْ جَاءَكُمْ رَسُولٌ مِنْ أَنْفُسِكُمْ عَزِيزٌ عَلَيْهِ مَا عَنِتُّمْ حَرِيصٌ عَلَيْكُمْ بِالْمُؤْمِنِينَ رَؤُوفٌ رَحِيمٌ»؛ «به راستی که پیامبری از میان خودتان به‌سوی شما آمده است که هر رنجی که شما می‌برید، برای او گران می‌آید و سخت هواخواه شما است و به مؤمنان رئوف و مهربان است.»
در آیۀ فوق، نخست فرموده: «پیامبری از خودتان به‌سوی شما آمد.» تعبیر «مِنْ أَنْفُسِكُمْ» شدت ارتباط و علاقۀ پیامبر را به مردم نشان می‌دهد؛ گویی پاره‌ای از جان مردم است. سپس به چند صفت از صفات ارزشمند پیامبر اشاره کرده و می‌فرماید: «هرگونه ناراحتی و زیان و ضرری به شما برسد برای او سخت ناراحت‌کننده است.» یعنی او نه تنها از ناراحتی شما خشنود نمی‌شود، بلکه بی‌تفاوت هم نخواهد بود. او به‌شدت از رنج‌های شما رنج می‌برد و اگر اصرار بر هدایت شما و جنگ‌های طاقت‌فرسای پر زحمت دارد، آن هم برای نجات شما و رهایی‌تان از چنگال ظلم و ستم و گناه و بدبختی است.
سپس می‌فرماید: «او سخت به هدایت شما علاقه‌مند است» و به آن حرص می‌ورزد. «حرص» در لغت به معنی شدت علاقه به چیزی است و جالب اینکه در آیۀ موردبحث به‌طور مطلق می‌گوید: «حَرِيصٌ عَلَيْكُمْ»، نه سخنی از هدایت به میان می‌آورد و نه چیز دیگر. این اشاره دارد به اینکه او به هرگونه خیر و سعادت شما و به هرگونه پیشرفت و ترقی و خوشبختی‌تان عشق می‌ورزد.
