مدخل: به‌منظور تشخیص یک فرقه، باید اقوال علمای حق و مشایخی که دارای عقیدۀ صحیح هستند را بررسی کنیم و ببینیم که نظر آنان دربارۀ این گروه چیست تا مسیر ما واضح‌تر و دقیق‌تر شود. از همین‌رو، تلاش می‌کنیم اقوال بزرگان دین دربارۀ فرقۀ مرجئه را بیان کنیم. هم‌چنین، معرفی فرقۀ مرجئه و روش‌های درمان این بیماری را نیز برای خوانندگان عزیز توضیح دهیم.
مذمت مرجئه از نگاه احادیث نبوی صلی‌الله‌علیه‌وسلم
احادیث زیادی دربارۀ مذمت مرجئه روایت شده است، پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم می‌فرماید: «صنفان من أمتي لیس لهما في الإسلام نصیب: المرجئة والقدریة»؛ (دو گروه از امت من که برای آن‌ها در اسلام بهره‌ای نیست، فرقۀ مرجئه و قدریه است.)
و حدیث: «صنفان من أمتي لا تنالهما شفاعتي یوم القیامة: المرجئة و القدریة»؛ (دو گروه از امت من که به آن‌ها شفاعت من در روز قیامت نمی‌رسد، فرقۀ مرجئه و قدریه است.)
«صنفان من أمتي لا یردون علی الحوض: القدریة والمرجئة»؛ (دو گروه از امت من که بر حوض [کوثر] وارد نمی‌شوند، فرقۀ قدریه و مرجئه هستند.)
نکته: از بررسی شرح‌های احادیث، به‌ویژه شرح‌های که این دو حدیث را توضیح داده‌اند، چنین برمی‌آید که این حدیث دربارۀ همین فرقۀ مورد بحث ما است، گرچه عده‌ای نیز این حدیث را ضعیف دانسته‌اند، اما از آنجایی‌که بسیاری از علما آن را در کتاب‌های‌شان آورده بودند، ما هم مناسب دانستیم تا در این بخش از آن استدلال کنیم.
مرجئه از دیدگاه علما و بزرگان دین
سلف صالح نسبت به این فرقه هشدار داده و از بدو ظهورش به‌شدت با آن مخالفت ورزیده‌اند؛ زیرا می‌دانستند که این بدعت، فرار از احکام شرعی را آسان و فسق و فجور را توجیه کرده و از بزرگی گناهان می‌کاهد که این خود، انحراف و گمراهی بس بزرگی است. از زمان ظهور بدعت ارجاء، که باعث کوچک شمردن و سستی در التزام به احکام شریعت شده است، مورد انتقاد قرار گرفته و بسیاری از علما و فقها در مورد آن هشدار داده‌اند. این انتقادات به خاطر این است که ارجاء در آن زمان به‌عنوان یک بدعت محسوب می‌شد و بسیاری از فقها و علما، که در علم و دین‌داری معروف بودند، اظهارات تندوتیزی می‌کردند. دلیل این‌چنین برخورد قاطع و تند این بود که این‌چنین اعتقادی در باب ایمان، مقدمه‌ای برای فسق و عصیان می‌باشد. این اشتباه در تفسیر لغوی آن، به یک اشتباه بزرگ در اعتقادات و عمل‌های دیگران تبدیل شده است، حتی اگر خودشان نیز پایبند به احکام شریعت باشند.
امام ابراهیم نخعی رحمه‌الله می‌فرماید: «به اعتقاد من، فتنۀ مرجئه بر امت اسلام ترسناکتر از فتنۀ ازارقه است.» ايشان در جای دیگر می‌فرماید: «ارجا بدعت است. از دیدگاه جدید و تازه به وجود آمدۀ این فرقه (مرجئه) برحذر باشید.»
امام زهری رحمه‌الله می‌فرماید: «در امت اسلام بدعتی بدتر از ارجاء برای مسلمانان ایجاد نشده است».
امام اوزاعی رحمه‌الله می‌فرماید: «یحیی و قتاده می‌گفتند: ما از هیچ چیزی به‌اندازۀ بدعت ارجاء بر امت اسلام نمی‌ترسیم.»
آیا عقاید فرقۀ مرجئه و ارجای ایشان در عصر حاضر هم وجود دارد؟
بدعت ارجاء تاکنون ادامه دارد و مسائل ایمان در بسیاری از مؤسسات و دانشگاه‌های اسلامی بر اساس مذهب مرجئه تدریس می‌شود. علاوه بر این، جلوه‌های فکری و رفتاری جدیدی که با اصول مذهب مرجئه هم‌جهت است، نیز به چشم می‌خورد. چیزی که خطر این اعتقاد فاسد را برجسته می‌سازد، این است که بهانه‌ای برای برخی مردمان شده تا ارتکاب گناهان بزرگ و فراوان را به‌واسطۀ آن توجیه کنند؛ چنانچه توجیهی برای ایجاد بدعت‌های زیادی گردیده و در کمترین حالتش، از اهمیت بعضی مظاهر کفر و فجور می‌کاهد، اما امر از این فراتر رفته و افرادی به ادعای اینکه مذهب ارجاء بهترین وسیله برای رویارویی با تکفیر و غلو است، صراحتاً به‌سوی آن دعوت می‌کنند. ازاین‌رو، باید امت اسلام هوشیارانه از افتادن در ارجاء و آثار خطرناک آن بر حذر باشند. بدعت ارجاء به خاطر ورودش در قضیۀ ایمان و کفر، جزو خطرناک‌ترین بدعت‌هاست. این بدعت تا زمان حاضر هم‌چنان ادامه داشته و مظاهر رفتاری و فکری ناشی از آن، در جوامع اسلامی شیوع پیدا کرده است که بر بسیاری از مردم پوشیده مانده و خطر آن وقتی بیشتر می‌شود که بعضی از این مظاهر به مذهب سلف صالح نسبت داده شود.
By محمد فاتح