سرزمین قفقاز در خارج از محدوده ی آسیای مرکزی قرار دارد.
اسلام برای اولین بار در قرن هفتم توسط فاتحان عرب وارد آذربایجان و دیگر بخش های جنوبی قفقاز شد و سپس در جریان قرن یازدهم (به دنبال مهاجرت های سلجوقیان) در قفقاز جنوبی گسترش یافت.
و به تدریج در جریان اواخر قرن هجدهم و در قرن نوزدهم تحت کنترل روسیه در آمد.
در واقع قفقاز از بعد مذهبی منطقه ای حائز اهمیت است که در طول تاریخ، گذرگاه اقوام و جایگاه ادیان و فرق مختلف بوده است.
قفقاز جنوبی که محل برخورد تمدنهای شرق و غرب و منطقهای دارای تنوع اقوام، ادیان و مکاتب بشری است، قرنها بخشی از حوزه تمدن اسلامی بوده است.
قفقاز در کجاست؟
قفقاز جنوبی شامل کشورهای جمهوری آذربایجان، ارمنستان و گرجستان میشود، اما قفقاز شمالی جزئی از روسیه است و شامل جمهوریهای خودگردان داغستان، چچن، اینگوشتیا، اوستیای شمالی ـ آلانیا، کابردینو ـ بالکاریا، کاراچای ـ چرکسیا، سرزمین کراسنودار، آدیغیه و سرزمین استاوروپول میشود.
سه کشوری که این منطقه را در برگرفته اند، هر کدام تا زمان سقوط اتحاد جماهیر شوروی در سال 1991 جمهوری های زیر دست اتحاد جماهیر شوروی بودند.
علاوه بر این، مناطق داغستان و چچن در روسیه که در حوزه جغرافیایی قفقاز قرار دارند، هر دو منطقه اکثریت قومی غیر روسی هستند و هنوز به دلیل جنگ قدرت خود با قدرت های سنگین منطقه با خشونت های منظم روبرو هستند.
منطقه قره باغ
تنش بر سر منطقه قره باغ از اواخر دهه 1980 آغاز شد و در دهه 1990 به یک جنگ تمام عیار تبدیل شد.
در سالهای اولیه درگیری، حدود 30000 نفرکشته شدند.
از آن زمان، آتش بس ها و خشونت ها به طور متناوب اتفاق میافتد.
قفقاز از نظر سیاسی به دو بخش قفقاز جنوبی (ماورای قفقاز) و قفقاز شمالی تقسیم میشود و دارای مساحتی بالغ بر 600000 کیلومتر مربع است.
دین در قفقاز
اسلام در قفقاز در چند مرحله و از چد سوی جغرافیایی در بین اقوام ساکن در قفقاز رواج داشته است.
رواج کامل اسلام (اکثراً شافعی مذهب) در داغستان تا قرن شانزدهم به طول انجامید.
در طی قرن های هفدهم تا نوزدهم مذهب حنفی از جانب شمال، ابتدا از دشت قیچاق و حوضه رود و لگا و سپس به وسیله تاتارهای شبه جزیره قریم به کوهستان و چرکستان قفقاز شمالی راه یافت و به گرایش عمومی نوغاها و ابازها و قره چای ها و بالکارها و ادغه ها به اسلام منجر گردید.
چرکس ها و بالکارها و ادغه ها (و به تاسی از آنها آس های دیگوری) آخرین اقوام قفقاز بودند که اسلام آوردند.
چچن ها از قرن شانزدهم به بعد دین اسلام را از داغستانیان اخذ کردند و به اینگوش ها منتقل نمودند.
از جانب جنوب غربی نیز اسلام به وسیله عثمانیان با همان انگیزه دفع تسلط روسیه در میان گرجی ها و ابخازی ها، که مانند گرجی ها از قدیم مسیحی بودند، و نیز ادغه ها (آدیغه ها) ترویج گردید.
اکثریت قاطع گرجی های مسلمان در جمهوری خودمختار آجارستان ساکن اند و خود را گرجی می دانند.