محمداسماعیل علیزی
مدیریت خوب از منظر دین
نظم کائنات، ظرافت عالَم خلقت، پیچیدگی کهکشان‌ها و وجود میلیارد‌ها سیاره و ستاره، دال بر مدیریت توان‌مند و سنجیده‌ی خالق هستی است. مدیریتی که چنان برنامهریزی شده عمل مینماید که در میان انبوهِ اجرام و سیاراتِ متحرک و بزرگ، زمین کوچک و اسرارآمیز ما را حفظ نموده و بر مسیر مشخص و استوار درحرکت داشته است.
به‌یقین که اولین و بزرگترین مدیر جهان، الله‌متعال است که با معرفی برنامه‌ها و شیوه‌های مدیریتی‌‌اش ما را با حقیقت و اهمیت خلقت آشنا می‌سازد، دراین میان ما با استنباط از شگفتی‌های خلقت، می‌توانیم به جنبه‌های مدیریتی آن بپردازیم.
الله متعال در حدیث قدسی می‌فرمایند؛ من گنجی پنهان بودم، پس خواستم شناخته شوم، لذا خلق را به‌وجود آوردم. آنچه در اینجا بنابر حدیث فوق برای ما قابل توجه است، آن است که الله متعال اراده نمود تا خلقت را به‌وجود بیاورد. لذا می توانیم چنین گفت که ابتدائی‌ترین بخش مدیریت، ایده و اراده‌ای‌ست که برای ایجاد برنامه‌ها و پلان‌ها نیاز است. یک مدیر قبل از همه باید ایده و پس‌زمینه ذهنی داشته باشد.
همچنان خداوندمتعال در قرآن عظیم‌الشان با بیان آفرینش ابتدائی کائنات، اشاره به تعداد و ادوار خلقت مینماید: که ما آسمان‌ها و زمین را در شش روز خلق نمودیم، در حالیکه الله متعال قدرت کامل دارد تا با یک اراده و لفظ «کُن» این هستی را خلق نماید، اما با توجه به تعداد ایام و طی مراحل خلقت، ما را به تنظیم و مدیریت امور طور زمان‌بندی‌شده پی میریم.
دیگر آنکه الله متعال در مورد ویژگی‌های کائنات ما را آگاه می‌سازند، چنانکه ویژگی روشنائی را به خورشید، تابندگی را به ماه، درخشش را به ستارگان، وزش را به باد، باران را به ابرها، استحکام را به کوه‌ها و غیره سپرده است، که این خود برای ما نمایان‌گر اصل تقسیم کار است.
و همچنان به‌وضوح در آیات سوره مبارکه النساء، امر به سپردن کار به اهل آن را مینماید، که در بُعد مدیریت بسیار کارآ و مفید میباشد.
در بحث خلقت آسمان خداوندلایزال می‌فرمایند؛ ما آسمان را با قدرت خلق کردیم و ما همواره آن‌را وسعت می‌دهیم. وسعت دادن آسمان‌ها، برای مدیرخوب، به انکشاف روزافزون دامنه فعالیت‌ها و ایجاد زمینه جهت اجراآت وسیع‌تر را میرساند.
در حدیثی پیامبر صلی‌الله‌علیه‌سلم می‌فرمایند؛ هر کس دو روز او همانند هم بودند، (و پبشرفتی در کار نبود) او نقصان نموده است. لذا یک مدیر خوب و توانا همیشه در سعی و تلاش است تا از هر روز و هر ساعت استفاده برده و در ایده‌ها، برنامه‌ها، اجراات و موفقیت‌های خود پیشرفت و ترقی داشته باشد.
در مبحث دیگر خداوندمتعال که قادر مطلق و فرمانروای کُل است و نیازی به مخلوقات ندارد، اما در جای‌جای کلام مبارک‌خود از فعالیت ملائکه به‌عنوان مددگار مسلمانان، دعاگوی اهل ایمان، مساعدت‌کننده و دوستانِ متقین، نگه‌دارنده عرش الهی، کاتبان اعمال بندگان، پشتیبان پیامبر‌صلی‌الله‌علیه‌وسلم و… یاد میکند. از این ارشادات پروردگار در بُعد مدیریتی چنین برداشت می‌شود که خالق قدرت‌مند، باوجود اینکه قدرت مطلق دارد و وابسته به مخلوقات نیست، اما بازهم از فعالیت‌ها و اجراآت ملائکه که تحت امرش هستند، چشم‌پوشی نمیکند و به بیان آن میپردازد.
بناً از این مهم، دو امر استنباط می‌شود؛ یکی آنکه برای یک مدیر خوب به درجه اولی می‌زیبد تا دستآوردها و موفقیت‌ها را مختص به خود ندانسته و عوامل تحت‌امر خود را نیز در این امر فراموش ننماید. دیگر آنکه نیاز نیست تا همه فعالیت‌ها و اجراآت را خودِ مدیر انجام دهد، بلکه باید امور را به زیردستان و عوامل تحت‌امر سپرد تا آنها با استفاده از استعدادها و صلاحیت‌های خدادادی خویش به اجرای امور بپردازند.
موضوع دیگر که برای مدیریت درست و خوب مورد توجه است، آیه ۷ سوره مبارکه انشراح است، که نخست به پیامبر‌صلی‌الله‌علیه‌وسلم و به تمام مخاطبان قرآنی توصیه می‌شود که زمانی که از یک امر مهم فارغ شدی، به امر دیگری بپرداز. با توجه به آیه مبارکه یک مدیرخوب هیچ‌گاه وظیفه و مسئولیت خود تمام‌شده احساس نمی‌نماید و پیوسته در تلاش فعالیت و دستآورد جدید میباشد.
رب ذوالجلال در قرآنکریم به کرّات ما را به بهشت و نعمت‌های آن وعده داده و از جهنم و عذاب آن ترسانده است، اگر راه صواب را انتخاب و به راهنمائی‌های الهی عمل نمودیم، بهشت پاداش ما و اگر فردی راه خطا را پیمود، جزای آن جهنم است. دراین‌باره باید گفت که پاداش و جزا یا همان سیستم مجازات و مکافات در امر مدیریتِ درست بسیار مهم و تاثیرگذار میباشد و یک مدیر خوب همواره مامورین تحت‌امر خویش را به پاداش و مکافات فعالیت‌های‌شان تشویق و از مجازات کج‌روی‌ها و خطاهای‌شان آنها را هشدار میدهد.
نشانه‌های خلقت الهی در عالَم به‌وضوح قابل مشاهده و درک هستند، تا حدی که علما می‌فرمایند؛ اگر هیچ پیامبری نمی‌آمد، بازهم این نشانه‌ها معرفی‌کننده و بیانگر وجود الله متعال بودند. با این وجود الله رب‌العزت در عالَم ارواح از انسانیت عهد و پیمان گرفت که آیا من رب شما هستم و همه به یک‌باره تایید نمودند، سپس برای هدایت و راهنمائی بشر، بهترین بندگان خود را به‌عنوان پیامبر فرستاد و بر ایشان کتاب نازل نمود. معجزات متعدد به انبیاء علیهم‌السلام داده شد تا اقوام‌شان را قناعت دهند. و همچنان ملائکه‌های کاتب اعمال را بر انسان گماشت، این‌همه به آن دلیل بود که فردای قیامت، کسی مدعی نشود که من از حقیقت امر آگاه نبودم و دلایل پوچ و بی‌معنا بیاورد و حتی الله متعال از اعضای بدن خود انسان شاهد و گواه بر افعال و اعمال بشر می‌آورد. از این لحاظ برای مدیریت درست و کارآ نیاز است تا هرگاه مدیر از عملکرد و اجراآت زیردستان و پرسونل خویش ناراض گردید و فعالیت‌های آنها را مطابق برنامه نیافت، یا از ناحیه کدام موضوعی احساس عدم اطمینان نمود، برای آن مستندسازی نموده و با دلایل محکم، مستدل و قوی به ملامت‌گری و مجازات مامورین تحت‌امر خود بپردازد. نه اینکه بدون مستندسازی و بدون ارائه دلایل منطقی به توبیخ و مجازات پرسونل و کارکنان تحت‌اثر خویش اقدام نماید.
بحث مهم دیگر که از سوی الله متعال و پیامبر صلیاللهعلیهوسلم به آن تاکید و توصیه گردیده است، توجه به مدیریت زمان است. چنانکه خداوند متعال زندگی دنیا را محدوده زمانی برای ساختن زندگی آخرت قرار داده است و به عصر و زمان قسم یاد نموده و بی‌پروایی به عمر و زندگی را باعث خسارت و نقصان بیان کرده است. پیامبر‌اکرم صلیاللهعلیهوسلم نیز اهمیت وقت و زمان را بسیار به خوبی بیان نموده‌اند که ما را از هدر دادن اوقات زندگی منع فرموده‌اند. چنانکه می‌فرمایند؛ در قیامت گام انسان از جایش تکان نمی‌خورد مگر اینکه به سوالاتی پاسخ دهد، که اولین سوال از عمر است که در کجا و چگونه صرف نمودی؟ و در آیات و احادیث به کثرت به اهمیت وقت و زمان اشاره شده است. بنابراین می‌طلبد تا مدیران و متولیان امور به مدیریت زمان توجه خاص نموده و اهمیت وقت را درک نمایند. هر روز را بصورت درست سپری نموده و برنامه‌ریزی‌شده و مطابق پلان پیش بروند. هدف را دنبال کرده و از حاشیه‌روی و مصروف شدن با امور بی‌جهت و بی‌هدف اجتناب نمایند. مدیر خوب اوقات هر روز را تقسیم‌بندی نموده و برای ساعات متفاوت، اجراآت مختلف و مؤثر را سنجبده و مطابق آن به پیش می‌رود.
خداوند منان، در قرآنکریم، ضعیف بودنِ انسان، فراموش‌کاری او، دوست‌داشتن زن و فرزند و مال و غیره ضعف‌ها و کاستی‌‌های اورا بیان نموده و آن‌را درنظر گرفته است و از همین لحاظ دروازه توبه پیوسته باز است و بشر را وعده بخشش جمیع گناهان داده و گفته است توبه‌کنندگان را دوست دارم. در این بخش نیز مدیر خوب باید کاستی‌ها و مشکلات موجوده در محیط کاری و پرسونل خویش را مدنظر داشته و مطابق آن با آنها برخورد نماید. کارهای بالاتر از توان را به آنها نسپارد و یا اگر سپرد، بنا بر فرموده پیامبر‌صلی‌الله‌علیه‌وسلم که می‌فرمایند؛ اگر کاری بالاتر از توان به زیردستان سپردید، خود نیز با آنها کمک کنید. لذا اگر امور سخت و طاقت‌فرسا به کارمندان سپرده شد، مدیر خوب در صدد مساعدت و همکاری با آنها برمیآید.
نتیجه‌گیری؛
باید توجه داشت که هدف و مرام عُلیای الله متعال از بیان آنچه در فوق ذکر شد، همانا عبادت و شناخت ذات ذوالجلال میباشد، از آنجا که کلام الله متعال معجزه بوده و کامل‌ترین و جامع‌ترین میباشد ما با الهام از آنها، مباحث و ويژگی‌های مدیریتی را از لحاظ معنوی مدنظر گرفتیم، و در این زمینه سخن بسیار است که مفصلاً در این مختصر نمیگنجد. لذا با بیان نکته‌وار، نتیجه این مبحث را بیان می‌نمایم:
-
1- یک مدیر خوب دارای ایده و ذهن خلاق است.
-
2- یک مدیر خوب برنامهریزی دارد.
-
3- یک مدیر خوب به تقسیم کار توجه مینماید.
-
4- یک مدیر خوب کار را به اهل آن میسپارد.
-
5- یک مدیر خوب پیوسته به فکر پیشرفت است.
-
6- یک مدیر خوب زحمات پرسونل را فراموش نمیکند.
-
7- یک مدیر خوب به زیردستانش میدان میدهد.
-
8- یک مدیر خوب از یک امر به امر دیگر میپردازد.
-
9- یک مدیرخوب مجازاتومکافات مؤثررا اجرا میکند.
-
10- یک مدیر خوب مستندسازی میکند.
-
11- یک مدیر خوب زمان خود را مدیریت میکند.
-
12- یک مدیر خوب واقعیتها را درک میکند.
