یکی از نشانههای عظمت خداوند متعال آن است که گاه زمین سالها خشک باقی میماند، با خاکی بیحاصل و صحرایی بیگیاه. این وضعیت ممکن است هفت یا ده سال ادامه یابد، بدون آنکه نشانهای از حیات در آن دیده شود؛ اما به محض نزول بارانهای فراوان، زمین ناگهان سبز شده و گیاهان، گلها و علفها در آن روییده، و این موضوع تعجب هر انسانی را برمیانگیزد.
سوالی که مطرح میشود این است: «این بذور از کجا آمدهاند؟ چرا طی سالهای طولانی در خاک خفته، تلف نشدند؟» جواب به این سؤال، خود نشانهای از حکمت و اعجاز خداوند متعال است.
مقاومت بذور در برابر عوامل فرسایش
عوامل فرسایش شامل باد، باران، حرارت شدید و سرما است که حتی بر سختترین سنگها تأثیر گذاشته و آنها را به خاک تبدیل میکند. سوالی که مطرح میشود این است که آیا این عوامل نمیتوانند بر بذور اثر بگذارند؟
علمای علوم نباتی جواب دادهاند:«بذور به گونهای خلق شدهاند که در برابر عوامل فرسایش محافظت میشوند.»
به این معنی که بذور، حتی وقتی در خاک دفن هستند و چشم انسان آنها را نمیبیند، سالها در برابر گرما، سرما، یخبندان و بادهای شدید مقاوم باقی میمانند. پوشش خارجی بذور، ساختار داخلی رشیم، سویک و غذای ذخیرهشده، همگی به حفظ زندگی بذور کمک میکنند. با نخستین بارش باران، زمین سبز شده و گیاهان جوان رویش میکنند.
مثال عملی: مقاومت بذر در برابر شرایط سخت
نمونهای از این شگفتی در عمل، کشف بذر گندم در اهرام مصر است. این گندم، حدود شش هزار سال پیش ذخیره شده بود و با وجود گذشت این همه سال، توانست مجدداً سبز شود و گیاه جدیدی تولید کند.
این امر نشان میدهد که رشیم موجود در بذر، با پوشش نازک خود و غذای ذخیره شده، سالها در برابر عوامل محیطی سخت زنده میماند، بدون آنکه آسیب ببیند.
مقایسۀ مقاومت بذر و عملکرد معدۀ انسان
یک نمونۀ تشبیهی برای درک بهتر این اعجاز، عملکرد معدۀ انسان است. معده با داشتن اسید هیدروکلریک، قادر است سختترین گوشتها را هضم و به شکل مایع تبدیل کند. با این حال، برخی بذور، حتی اگر خورده شوند، بدون آسیب از معده عبور میکنند.
این نشاندهندۀ مقاومت شگفتانگیز بذور است که در برابر شرایط مکانیکی و شیمیایی، محافظت شدهاند و این خود نشانهای از تدبیر و اعجاز الهی است.
اهمیت پوشش خارجی بذر (نخالۀ گندم)
گندم به عنوان غذای کامل انسان، علاوه بر اینکه در زمین مقاوم است، دارای پوشش خارجی است که ۹٪ وزن کل دانه را تشکیل میدهد و به نام «نخاله» شناخته میشود.
ترکیبات موجود در پوشش خارجی گندم:
Øویتامینهای گروه B (B1، B2، B6 و…)
Øمواد فسفری برای تغذیۀ مغز و اعصاب
Øآهن برای افزایش قدرت خون و اکسیجنرسانی
Øکلسیم برای تقویت استخوانها و دندانها
Øسیلیکون برای تقویت و درخشش مو
Øید برای فعالسازی تیروئید
Øپتاسیم، سدیم و منیزیم برای سلامت بافتها و عملکرد آنزیمها
این ترکیبات نشان میدهند که مصرف گندم با پوشش خود، خواص تغذیهای کامل و اعجاز الهی دارد. متأسفانه، در بسیاری موارد انسانها نخاله را جدا کرده و تنها نشاستۀ خالص را مصرف میکنند که فاقد این ارزش غذایی است.
احادیث و سنت پیامبر صلیاللهعلیهوسلم
پیامبر اسلام صلیاللهعلیهوسلم در نحوۀ تغذیه به اهمیت حفظ کامل غلات و عدم جداسازی اجزای طبیعی دانه اشاره داشتهاند:
«عن أبی حازم قال: سألت سهل بن سعد فقلت: هل أكل رسول الله صلىاللهعلیهوسلم النقی؟ فقال سهل: ما رأى رسول الله صلىاللهعلیهوسلم النقی، من حین ابتعثه الله حتى قبضه الله. قال: فقلت: هل كانت لكم فی عهد رسول الله صلىاللهعلیهوسلم مناخل؟ قال: ما رأى رسول الله صلىاللهعلیهوسلم منخلا، من حین ابتعثه الله حتى قبضه. قال: قلت: كیف كنتم تأكلون الشعیر غیر منخول؟ قال: كنا نطحنه وننفخه، فیطیر ما طار، وما بقی ثریناه فأكلناه.»[1]؛ ترجمه: «ابو حازم رحمهالله گفت: از سهل بن سعد رضیاللهعنه پرسیدم و گفتم: آیا رسول الله صلیاللهعلیهوسلم آرد خالص و سفید گندم را خوردهاند؟ او گفت: پیامبر اکرم صلىاللهعلیهوسلم از ابتدای بعثت تا زمان رحلت، هرگز آرد سفید الک شدۀ گندم را ندیدند؛ گفته شد: آیا شما در زمان پیامبر اکرم صلىاللهعلیهوسلم غربال داشتید؟ گفت: پیامبر صلىاللهعلیهوسلم از ابتدای بعثت تا زمان رحلت، غربالی ندید، از او سؤال شد: چگونه شما (آرد) جو غربال نشده میخوریدید؟ گفت: ما آن را آسیاب میکردیم و در آن میدمیدیم تا پوست و خاشاک آن به هوا میرفت و باقی آن را با آب، نرم و خمیر میکرده و آن را میخوردیم.»
این حدیث نشان میدهد که مسلمانان در عصر پیامبر اکرم صلىاللهعلیهوسلم، دانهها را با تمام خواص طبیعیشان مصرف میکردند و از مواد مغذی موجود در پوششها بهره میبردند.
به طور خلاصه باید گفت که بذور، علاوه بر اینکه زندگی را در زمین ممکن میکنند، دارای سازگاریهای شگفتانگیز در برابر عوامل فرسایش و شرایط سخت محیطی هستند. این مقاومت و تدبیر در طراحی بذر، نشانهای روشن از «حکمت و قدرت خداوند متعال» است. همچنین پوشش خارجی بذر و مواد غذایی ذخیرهشده در آن، ضمن حفاظت از بذور، نقش حیاتی در تغذیۀ انسان دارند و تأکیدی است بر اهمیت پیروی از سنن طبیعی و الهی در زندگی روزمره.
“هَٰذَا خَلقُ ٱللَّهِ فَأَرُونِی مَاذَا خَلَقَ ٱلَّذِینَ مِن دُونِهِۦۚ“[2]ترجمه: «اینها (كه مینگرید و میبینید) آفریدههای خدایند، شما به من نشان دهید آنانی كه جُز خدایند چه چیز را آفریدهاند؟ (تا شایستۀ پرستش و شراكت در الوهیت را داشته باشند).»[3]
