نویسنده: عبدالحی لیان
الگوی تربیت الهی در خانواده انبیا علیهم‌السلام
بخش نوزدهم
آموزه‌ی هشتم: خطر وسوسه‌های شیطانی و راه‌های دوری از آن
پذیرش و اجرای وسوسه شیطان توسط قابیل برای کشتن برادرش هابیل نشان می‌دهد که شیطان پیوسته انسان را وسوسه می‌کند و معانی گمراهی را در قلب او می‌افکند؛ هرگز خسته و ملول نمی‌شود و از این وسوسه دست برنمی‌دارد؛ مگر با ذکر الله متعال. در این باره، الله عزوجل می‌فرماید: ”قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِ * مَلِكِ النَّاسِ * إِلَهِ النَّاسِ * مِن شَرِّ الْوَسْوَاسِ الْخَنَّاسِ * الَّذِي يُوَسْوِسُ فِي صُدُورِ النَّاسِ“.[1]
ترجمه: «بگو: پناه مي‌برم به پروردگار مردمان، به مالك و حاكم (واقعي) مردمان، به معبود (به حقّ) مردمان، از شر وسوسه‌گري كه واپس مي‌رود (اگر براي چيره‌شدن بر او ، از الله كمك بخواهي و خويشتن را در پناهش داري)».
ابن عباس رضی‌الله‌عنهما می‌گوید: وسواس خناس، شیطان است که بر قلب فرزند آدم جا گرفته است؛ هرگاه غفلت کند، وسوسه می‌کند و هرگاه الله را یاد کند، پنهان می‌شود.[2]
ماهیت وسوسه‌های شیطانی و دستورات الهی برای مقابله با آن
در مسیر زندگی، هر انسانی با چالش‌های درونی و بیرونی متعددی روبه‌روست، یکی از بزرگ‌ترین و مستمرترین این چالش‌ها، وسوسه‌های شیطانی است. این وسوسه‌ها، زمزمه‌هایی پنهانی هستند که از سوی شیطان، دشمن دیرینه انسان، برای انحراف او از مسیر حق و نیکی در قلب و ذهن او کاشته می‌شود، وظیفه هر مسلمان است که در برابر این حملات پنهان، هوشیار و مقاوم باشد و اجازه ندهد که شیطان بر نفس او مسلط شود؛ زیرا شیطان همواره انسان را به بدی و زشتکاری امر می‌کند و به او القا می‌کند که درباره الله متعال آنچه را نمی‌داند، بگوید. او سخنان فریبنده را به انسان وحی می‌کند و حزب خود را به سوی آتش سوزان فرا می‌خواند و به آنان وعده فقر می‌دهد و به فحشا امر می‌کند، از این رو، الله سبحانه و تعالی ما را از پیروی از گام‌های او نهی کرده و فرموده است: “يَا أَيُّهَا النَّاسُ كُلُواْ مِمَّا فِي الأَرْضِ حَلاَلاً طَيِّباً وَلاَ تَتَّبِعُواْ خُطُوَاتِ الشَّيْطَانِ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُّبِينٌ * إِنَّمَا يَأْمُرُكُمْ بِالسُّوءِ وَالْفَحْشَاء وَأَن تَقُولُواْ عَلَى اللّهِ مَا لاَ تَعْلَمُونَ“.[3]
ترجمه: «اي مردم! از آنچه در زمين است و حلال و پاكيزه است (و الله آن را تحريم نكرده و نفس انسان گوارا و خوشايندش مي‌داند) بخوريد و پا به پاي اهريمن راه نيفتيد (و به دنبال شيطان روان نشويد) بي‌گمان او دشمن آشكار شما است، او تنها شما را به سوي زشتكاري و گناهكاري فرمان مي‌دهد (و بديها را در نظرتان مي‌آرايد و شما را وا مي‌دارد بر) اين كه آنچه را نمي‌دانيد به الله نسبت دهيد (و با پيروي از اوهام و خرافات نادانسته به دنبال معبودهاي باطل روان شويد و حلال را حرام ، و حرام را حلال بشمار آوريد)».
و می‌فرماید: “وَكَذَلِكَ جَعَلْنَا لِكُلِّ نِبِيٍّ عَدُوّاً شَيَاطِينَ الإِنسِ وَالْجِنِّ يُوحِي بَعْضُهُمْ إِلَى بَعْضٍ زُخْرُفَ الْقَوْلِ غُرُوراً“.[4] ترجمه: «همان گونه (كه اينان كه در صدد هدايت ايشان هستي با تو دشمني و ستيزه مي‌ورزند) دشمناني از انسان‌هاي متمرّد و جنّيان سركش را در برابر هر پيغمبري عَلَم كرده‌ايم، گروهي از آن‌ها سخنان فريبنده بي‌اساسي را نهاني به گروه ديگري پيام مي‌داده‌اند تا ايشان را (با ياوه‌سرائي‌هاي رنگين و وسوسه‌هاي دروغين) بفريبند.
و نیز می‌فرماید: “إِنَّ الشَّيْطَانَ لَكُمْ عَدُوٌّ فَاتَّخِذُوهُ عَدُوّاً إِنَّمَا يَدْعُو حِزْبَهُ لِيَكُونُوا مِنْ أَصْحَابِ السَّعِيرِ“.[5] ترجمه: «بي‌گمان اهريمن دشمن شما است، پس شما هم او را دشمن بدانيد (و از مكر و كيد او يك لحظه غافل نمانيد و از وسوسه‌هاي او پيروي نكنيد) او پيروان خود را فرا مي‌خواند تا از ساكنان آتش سوزان جهنّم شوند».
پناه بردن به الله متعال و هوشیاری در برابر فریب شیطان
الله سبحانه و تعالی به ما دستور داده است که به او پناه بریم و تنها به او از این وسوسه‌ها روی آوریم؛ زیرا او سبحانه و تعالی این پناهندگی را اجابت می‌کند و متعهد می‌شود که این ملعون را از کسی که به الله پناه برده است، دور کند و او را از شرورش نجات دهد. الله متعال می‌فرماید: “وَإِمَّا يَنزَغَنَّكَ مِنَ الشَّيْطَانِ نَزْغٌ فَاسْتَعِذْ بِاللّهِ إِنَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ“.[6] ترجمه: «و اگر وسوسه‌اي از شيطان به تو رسيد (و خواست تو را از مسير منحرف و از هدف باز دارد) به الله پناه ببر (و خويشتن را بدو بسپار)، او شنواي دانا است (و همه‌چيز را مي‌شنود و همه‌چيز را مي‌داند و هرچه زودتر به فريادت مي‌رسد)».
بنابراین، بر مسلمان واجب است که تسلیم وسوسه‌های شیطان نشود، فریب او را نخورد و به او اجازه ندهد بر نفسش مسلط شود، او نباید شیطان را نصیحت‌کننده‌ی خود بگیرد و از گام‌هایش پیروی کند؛ زیرا شیطان به خیر دعوت نمی‌کند و انسان را به نجات نمی‌رساند.
از تمام آنچه گذشت، برای ما روشن می‌شود که شیطان، موجودی است که سوگند یاد کرده تا انسان را گمراه کند، او از هر فرصت و ضعفی برای نفوذ استفاده می‌کند، وسوسه‌های او صرفاً افکار بد نیستند؛ بلکه بم‌های فکری هستند که با دقت هدف‌گیری شده‌اند تا انسان را از مسیر حق منحرف کنند، این وسوسه‌ها می‌توانند در قالب‌های مختلفی ظاهر شوند:
-
تشویق به گناه و نافرمانی: شیطان انسان را به انجام کارهایی ترغیب می‌کند که ظاهری جذاب و لذت‌بخش دارند؛ اما در باطن، مخرب و گناه‌آلودند.
-
ایجاد شک و تردید: او سعی می‌کند ایمان انسان را سست کند و او را در اصول اعتقادی و دینی به شک اندازد.
-
بذر کینه و نفرت: شیطان میان انسان‌ها تفرقه می‌افکند و حسادت، خشم و کینه را در دل‌ها می‌کارد.
-
ترغیب به تنبلی و بی‌تفاوتی: او انسان را از انجام کارهای نیک و وظایف دینی باز می‌دارد و او را به سوی سستی و غفلت سوق می‌دهد.
-
وعده‌های دروغین و فریبنده: شیطان آینده‌ای خیالی و فریبنده را ترسیم می‌کند تا انسان را به دنبال آرزوهای واهی بکشاند.
