از جمله اعمال مهم دیگری که انجام آن در ماه رمضان توصیه شده است، دعا و تضرع به دربار پروردگار عالم است؛ زیرا ماه رمضان فرصتی ارزشمند و مناسبتی مبارک است که در آن، بنده با انواع عبادات به پروردگارش نزدیک می‌شود و در رأس آن‌ها، دعا قرار دارد؛ زیرا مکان‌های مستجاب شدن دعا و زمان‌های آن، در این ماه زیاد است؛ ازاین‌رو، باید که مسلمانان در این ماه، بسیار دعا کنند.
پروردگار عالم بنده‌گان خود را به دعا کردن تشویق می‌کند و به دعا کنندگان وعده اجابت را می‌دهد؛ آنجا که می‌فرماید: “وَإِذَا سَأَلَكَ عِبَادِي عَنِّي فَإِنِّي قَرِيبٌ أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ فَلْيَسْتَجِيبُوا لِي وَلْيُؤْمِنُوا بِي لَعَلَّهُمْ يَرْشُدُونَ” [1]«و چون بندگان من از تو درباره‌ی من بپرسند، [بگو] که من نزدیکم. دعای دعا‌کننده را هنگامی که مرا بخواند، اجابت می‌کنم؛ پس آنان باید فرمان مرا بپذیرند و به من ایمان آورند، باشد که راه یابند.»
اوقات برتر برای استجابت دعا
برخی از زمان‌ها فضیلت ویژه‌ای برای دعا دارند و در این لحظات دعا زودتر مستجاب می‌شود. از جمله این اوقات می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
۱. میان اذان و اقامه؛
۲. پس از نمازهای فرض؛
۳. در یک‌سوم پایانی شب؛
۴. در روز جمعه، از زمانی که امام بر منبر می‌رود تا پایان نماز و نیز در ساعات پایانی این روز؛
پس باید این زمان‌ها را غنیمت بشماریم و در آن‌ها با تضرع، از حول و قوه خود دست کشیده، به سوی خداوند پناه ببریم؛ او را بخوانیم، با او نجوا کنیم و از او خیر دنیا و آخرت را طلب نماییم؛ همچنین باید از دعا کردن با زبان، بدون حضور قلب، پرهیز کنیم؛[3] زیرا بدون حضور قلب و یقین کامل، دعا قبول نمی‌شود. رسول خدا صلى الله عليه وسلم فرمود: «بدانید که خداوند دعای قلبی را که غافل و بی‌توجه باشد، اجابت نمی‌کند.»[4]
دعای شخص روزه‌دار از طرف روز و شب مستجاب است؛ مخصوصا هنگام افطار به اجابت نزدیک‌تر است؛ پیامبر اکرم صلى الله عليه وسلم فرمود: «سه گروه هستند که دعای آن‌ها رد نمی‌شود: روزه‌دار تا هنگام افطار، امام عادل و شخصی که مورد ظلم قرار گرفته است.»[5] همچنین فرمود: «بی‌گمان، برای روزه‌دار هنگام افطار، دعایی است که رد نمی‌شود.»[6]
بنابراین، شایسته است که مسلمان روزه‌دار، زمان افطار خود را غنیمت بشمارد و پروردگارش را بخواند؛ شاید که نسیمی از رحمت پروردگار متعال شامل حالش شود و سعادت دنیا و آخرت را برایش به ارمغان آورد.
فضایل و ثمرات دعا
فضیلت‌ها، ثمرات و اسرار دعا، بیش از آن است که بتوان شمارش کرد، از جمله:
۱. دعا، اطاعت از خداوند و عمل به فرمان اوست، خداوند عزوجل می‌فرماید: “وَقَالَ رَبُّكُمُ ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ”[7] «و پروردگارتان فرمود: مرا بخوانید تا شما را اجابت کنم.»
۲. دعا، خود عبادت است. رسول خدا صلى الله عليه وسلم فرمود: «دعا همان عبادت است.»[8]
۳. دعا، مانع از تکبر است، خداوند عزوجل می‌فرماید: “إِنَّ الَّذِينَ يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِي سَيَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِينَ” [9]«کسانی که از عبادت من تکبر می‌ورزند، به زودی با خواری وارد دوزخ خواهند شد.»
۴. دعا، گرامی‌ترین چیز نزد خداوند است. رسول خدا صلى الله عليه وسلم فرمود: «هیچ چیز نزد خداوند عزوجل گرامی‌تر از دعا نیست.»[10]
۵. دعا، عاملی برای جلوگیری از خشم خداوند است. پیامبر اکرم صلى الله عليه وسلم فرمود: «هر که از خداوند درخواست نکند، خداوند بر او خشم می‌گیرد.»[11]
۶. دعا، سبب گشایش سینه، رفع غم و تسهیل امور است.
۷. دعا، نشان‌دهنده‌ی توکل بر خداوند است؛ زیرا حقیقت توکل، اعتماد قلب بر خدا و انجام اسباب مشروع است و این معنا در هنگام دعا بیش از هر زمان دیگری تجلی می‌یابد؛ چراکه دعا‌کننده، به خداوند پناه می‌برد و امور خود را تنها به او واگذار می‌کند.
۸. دعا، نشانه‌ی ناتوان نبودن و دلیلی بر زیرکی است.[12] رسول خدا صلى الله عليه وسلم فرمود: «ناتوان‌ترین مردم کسی است که از دعا کردن عاجز باشد، و بخیل‌ترین مردم کسی است که در سلام دادن بخل ورزد.»[13]
