نویسنده: سید مصلح ­الدین

روزه و جایگاه آن در اسلام (بخش اول)

چکیده
خداوند متعال به مقتضاى ربوبیت خود، براى تربیت بشر و رساندن او به کمال شایستگی خویش یک سلسله عبادات و وظایف اخلاقى معین فرموده است تا آدمى در سایۀ عمل به آن عبادات و به کار بستن وظایف به کمالى که براى آن آفریده شده است برسد، و بهرۀ خود را از نعمات خداوندى به‌دست آورد؛ زیرا تا هنگامى که بشر گرفتار رذایل اخلاقى است و کردارهای زشت و ناروا گریبان‌گیر اوست، نیروهاى معنوى و قواى روحانى او هم‌چنان در مرحلۀ استعداد باقى مانده و پا به عرصۀ فعالیت نخواهند گذاشت و تا چنین نشود و استعدادها ظهور نکنند، به دلیل عدم سنخیت با عالم معنا درک آن لذایذ و نعمت‌‏ها برای او امکان‏پذیر نخواهد بود.
ماه مبارک رمضان، فرصت مغتنمى فرا راه انسان قرار مى‌‏دهد تا مجموعه‌‏ای از عبادات را به عنوان تکلیف انسانى بجا آورده و در پرتو صفای باطن، نورانیت زمین را نیز فزونى بخشد. خاکیان در این ایام و لیالى متبرکه که فاصلۀ زمین به حداقل مى‏‌رسد، آن­چنان بال و پر مى‏‌گیرند که برتر از ملائک، حضور گرم ذات اقدس پروردگار را نیز حس مى‌‏کنند. همۀ این دستاوردها را باید مدیون «روزه» و «امساک» دانست که مهم‏ترین عبادات ماه رمضان است.
یکی از احکام متعالی اسلامی «روزه­‌داری» است که مانند نماز و سایر احکام الهی از اهمیت بسزایی در رشد و تعالی فردی و اجتماعی انسان برخوردار می‌­باشد. دین مبین اسلام روزه­‌داری را از اسباب سلامت جسم و روح انسان بیان داشته که به‌طور مستقیم در آیات قرآن و بسیاری از روایات اسلامی به آن اشاره شده است. امروزه سازمان بهداشت جهانی نیز معنویت را یکی از ابعاد مهم سلامتی بر شمرده و به اهمیت تاثیرگذاری آن بر سلامت، بیش از پیش تاکید دارد.
مقدمه
عوامل روحی و روانی در کنار اجزاء مختلف بدن از جمله سیستم ایمنی، سیستم عصبی، سیستم اندوکرین وسیستم گوارش می­‌تواند در سلامت انسان نقش مهمی ایفا کند. با توجه به آیات قرآنی، احادیث و دستورالعمل‌­های اسلامی می‌­توان به ارزش و جایگاه ویژۀ سلامت در دین مبین اسلام پی برد.
دین مبین اسلام همان‌طوری که در بعد بهداشت جسمی انسان سفارشاتی دارد، در زمینۀ بهداشت و سلامت روحی انسان نیز دستورالعمل‌­های مهمی­ دارد که شارع مقدّس بر انجام آن تأکید نموده و در راه عملی­ سازی آن‌­ها سفارش­‌های فراوانی فرموده‌­اند. جسم و روح انسان نیازهای خاصی دارند و از دیدگاه الهی اولویت اصلی انسان تغذیۀ روح و حفظ سلامت آن است. همان‌طوری که خداوند در آخرین کتاب آسمانی خود، قرآن‌کریم، هدف از خلقت انسان را عبادت و بندگی معرفی نموده است. بندگی و عبادت زمانی محقق می‌­شود که سلامتی جسم، مخصوصا سلامتی روان مهیا شود.
اگر قرآن عبادت را هدف خلقت بیان می­‌نماید، بی­‌تردید به سلامتی بندگان نیز نظر و توجه خاصی دارد؛ زیرا بدن سالم از لحاظ جسم و روح، عبادت صحیح را در پی دارد و تمام حلال و حرام خداوند در قرآن و احادیث، دارای مصلحت و مفسدۀ روحی و جسمی بوده و دارای آثار مثبت و منفی می­‌باشد. دین مبین اسلام به مسائل بهداشتی و تندرستی اهمیت ویژه­‌ای داده و انسان‌­ها را به عمل کردن به آن­ها دعوت می‌کند. همان‌طوری که معلوم است، فرامین عبادی از طرف دین مبین اسلام صادر شده است که بیشتر آن‌ها هم برای جسم و به خصوص برای روح انسان مفیده بوده، سلامت روانی انسان­‌ها را تأمین می­‌نماید.
روزه­‌داری را می‌­توان یکی از آن­ها به حساب آورد که در ادیان گذشته نیز مرسوم بوده است. آموزۀ روزه­‌داری همراه با سحرخیزی، رسیدگی به جسم و به خصوص روح را توأم در خود دارد و خیلی از مشکلات روانی انسان­‌ها که در اثر عادت‌­های ناصحیح به وجود آمده را درمان نموده و از بین می‌­برد.
مفهوم‌­شناسی
  1. واژۀ روزه در اصل، خودداری از کار است خواه خوردن، گفتن یا راه رفتن باشد. ازاین­رو، «صَائِم» اسبی است که از رفتن و علف خوردن بازمی­‌ایستد.[1]
  2. اصل صوم، امساک از مطلق فعل است خوردن باشد، یا گفتن، یا رفتن. صوم اسلامی، امساک مخصوصی است از طعام و چیزهای دیگر که در کتب فقه مذکور است.
واژۀ «صوم»، یعنى روزه، در لغت به معناى خوددارى از عمل است. براى مثال: صوم از خوردن و نوشیدن و… به همین سبب واژۀ «صمت» یا سکوت را نیز صوم مى‏گویند؛ زیرا آن هم خوددارى از سخن گفتن است. و نیز گفته‌‏اند هر چیزى که از حرکت باز ماند، آن را صوم مى‌‏گویند و «صامت الریح» به معناى بازماندن باد از حرکت است. بنابراین، صوم در لغت به معناى امساک، پرهیز و خوددارى است.[2]
روزه
«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ كَمَا كُتِب عَلَى الَّذِينَ مِن قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ.» «ای کسانی‌که ایمان آورده­‌اید نوشته شده (مقرر شده) بر شما روزه، چنان­که نوشته شده بود بر کسانی‌که پیش از شما بودند، باشد که شما پرهیزگاری کنید.»[3]
ادامه دارد…
[1]. المفردات فی غریب القرآن، حسین بن محمد بن مفضل معروف به راغب اصفهانی، واژۀ صائم.
[2]. فرهنگ دهخدا، علی اکبر دهخدا، واژۀ صوم، ج۵، ص۴۳۵.
[3]. سورۀ بقره، آیه: ۱۸۳.
Share.
Leave A Reply

Exit mobile version