نماز وجایگاه آن در اسلام (بخش پانزدهم)

نویسنده: سید مصلح الدین

نماز وجایگاه آن در اسلام (بخش پانزدهم)

نماز در دین یهودیت:

تاریخ تدوین احکام، هیئت و ساختار نماز در یهودیت و مذاهب مختلف آن بسیار پیچیده و مبهم است، به گونه‌ای که ارائه یک تصویر واضح و مشخص که در تمامی دوران‌ها و نزد تمام نسل‌ها مورد پذیرش بوده باشد، دشوار است؛ زیرا مفهوم نماز و قوانین آن با گذشت زمان و در پی تحولات متعدد، دچار تغییرات بسیاری شده است (که این مسئله با نماز در اسلام تفاوت دارد) و همواره مورد تجدیدنظر و تغییر قرار گرفته است.

بنابراین، برای محققان، یافتن ساختار یکپارچه و اصیلی که از دوران‌های نخستین یهودیت توسط انبیاء، دانشمندان و فقهای یهودی به کار گرفته شده باشد، بسیار مشکل است. در اینجا خلاصه‌ای از تحقیقات یک دانشمند برجسته یهودی، استاد بخش یهودیت و شریعت آن در دانشکده عبرانی بزرگ در ایالات متحده آمریکا، ارائه می‌دهیم. استاد ساموئل کوهن (Samuel Cohon)^[1] می‌گوید: «در تورات دستور صریحی برای نماز ذکر نشده است؛ زیرا ساختار سنتی عبادات در دوره‌های اولیه بیشتر متمرکز بر قربانی و ذبیحه^[2] بوده است. با این حال، دعا و نماز به عنوان وسیله‌ای برای تقرب به خداوند مطرح بوده است.

پیامبران یهودی گاهی به سیستم قربانی اعتراض کرده و زندگی‌ای که بر اساس پناه بردن به خدا و انابت استوار باشد را ترجیح داده‌اند. پیامبر «ارمیا» گاهی به توبه، استغفار و خاکساری روی آورده و از مشقت‌های زندگی دوری جسته و به یهودیان تبعیدی در بابل توصیه کرده است که خود را در محضر الهی بدانند و با دعا و عبادت به سوی او تقرب جویند.

نویسندگان کتاب مزامیر نیز در همین راه پیامبران یهودی گام برداشته‌اند و مراسم نماز فردی و اجتماعی یهودیت را با تدین و پرهیزگاری خود شکل داده و به آن ساختار خاصی بخشیده‌اند.»

علمای یهود در جستجوی یک مرجع و دلیل برای نماز در تورات، به آیه‌ای از کتاب تثنیه اشاره می‌کنند که می‌گوید: «و تو با تمام قلب و جانت پروردگار خود را دوست خواهی داشت و او را عبادت خواهی کرد.» واژه‌های عبری که به معنای دعا و عبادت به کار رفته‌اند، بر مفهوم نماز در میان یهودیان دلالت دارند و معروف‌ترین اصطلاحی که در این زمینه استفاده شده، «tephillah» است. ایگناتس گلد تسیهر، این واژه را به معنای تضرع در حضور خداوند و تسلیم شدن در برابر او ترجمه کرده است. در دوران اخبار، نمازهای سه‌گانه صبح، ظهر و شام به عنوان یک نظام مشروع برای نماز فردی و اجتماعی در معبد شناخته شدند.

این سه نماز با زمان‌ها و روش‌های خاص خود و همچنین با آیین‌های عبادی شنبه، نماز ماه جدید، نماز اضافه شده در روزهای مقدس و نماز روز کفاره، در دوره هیکل با قربانی‌ها و ذبیحه‌های عمومی برابری می‌کردند.

سنت‌های عبادی یهودیان شامل جدایی زنان از مردان در نماز، پوشاندن سر و خم کردن آن می‌شود.^[3] در نمازهای خاص، نمازگزار باید ایستاده باشد و هنگام خواندن «عمیداه» و در ابتدای «سفر حزقیل»، سه قدم به عقب بردارد. در نماز صبح طی روزهای هفته، نمازگزار باید تالیت (چادر مخصوص) بپوشد و تفیلین (تعویذات) را به بازوی چپ و پیشانی خود ببندد، که این کار برای هر مردی بالای سیزده سال الزامی است. در روز کفاره، یهودیان جامه کلاه‌دار سفیدی که برای کفن پس از مرگ استفاده می‌شود می‌پوشند. در آیین یهودیت، تفاوتی میان امامان و نمازگزاران عادی وجود ندارد و همگان در برابر خداوند برابر و مساوی هستند.

نسل جدید یهودیان به استفاده از موسیقی در عبادت اهمیت ویژه‌ای داده و برای هر نماز ملودی‌ها و آهنگ‌های مخصوصی را در نظر گرفته‌اند تا تأثیر عمیق‌تری بر روح داشته باشند. یهودیت مدرن، که بر زیبایی‌شناسی و لذت‌جویی تأکید دارد، از اهمیت حرکات بدنی کاسته و نظام جدایی مردان و زنان در نماز را حذف کرده است. همچنین، استفاده از پوشش سر و لباس‌های سنتی را کنار گذاشته‌اند. نسل جدید تنها بر نمازهای شنبه و روزهای مقدس تمرکز دارند و دیگر نیازی به بستن تفیلین نمی‌بینند و ایستادن، سکوت کردن و خم کردن سر را به صورت محدود و فقط در مناسبت‌های خاصی انجام می‌دهند.

اضافه کردن آهنگ و موسیقی به نماز در آیین یهود، تأثیر منفی بزرگی بر ماهیت و اهداف اصلی نماز گذاشته است. این تغییر باعث شده که یهودیان، چه نواندیش و چه محافظه‌کار، از جوهره واقعی عبادت که بر پایه فروتنی و توجه صادقانه به خداوند است، دور شوند. این دوری به واسطه آهنگ‌هایی که توسط هنرمندان غیر یهودی ساخته شده و به طور گسترده‌ای در معابد و مراسم عبادی یهودیت راه یافته‌اند، رخ داده است.^[4]

در مقاله‌ای با عنوان «نماز در یهودیت» که در دانشنامه یهودیت منتشر شده، به تفصیل به موضوعاتی که مطرح کردیم پرداخته شده است. برای مثال، توضیح داده شده که یهودیان با آمادگی ویژه‌ای به استقبال نماز می‌رفتند؛ زیرا به اسرائیل دستور داده شده بود که برای دیدار با پروردگارشان آماده شوند. پارسایان یهودیت یک ساعت کامل را به آماده‌سازی خود اختصاص می‌دادند، بدن خود را با دقت فراوان می‌شستند و بر اساس دستورات نبی عزیر، لباس‌های مناسب برای نماز می‌پوشیدند. نماز در حالی که رو به سرزمین مقدس است، به صورت ایستاده خوانده می‌شود، که به همین دلیل به آن «عمیداه» می‌گویند.

نمازگزار نباید بر بلندی بایستد بلکه باید در جایی پست‌تر نماز بخواند، پاهایش مانند فرشتگان به هم چسبیده و صاف باشند. دست‌ها باید به سوی خداوند بلند شوند، چشم‌ها به پایین و قلب به سمت آسمان متوجه باشد. در هنگام حمد و تعظیم، باید رکوع کرده و نام خداوند را بر زبان جاری سازد. پس از دعای «عمیداه»، نمازگزار سه قدم به عقب برمی‌دارد و به راست و چپ خم می‌شود، که این کار شبیه به رسم درخواست اجازه از پادشاهان در دوران‌های قدیم است. نماز جماعت حداقل با ده نفر بالغ برگزار می‌شود و اقامه نماز در مکان‌های عمومی بسیار مورد تأکید است. نماز جماعت برای مردان و زنان واجب است، اما برای دختران جوان ممنوع است. دعاهای نماز، نیایش و تعظیم به ۱۲۰ تن از بزرگان و پارسایان در دوران «هشتاد پیامبر» نسبت داده شده است و مشخص نیست که آیا این دعاها ابتدا به صورت شفاهی آموزش داده شده یا در کتاب‌ها ثبت شده‌اند. به نظر می‌رسد که مردم برای مدت طولانی آن‌ها را حفظ کرده و به صورت شفاهی تکرار می‌کردند، و احتمالاً تا زمان دوران «geonic» این روند ادامه داشته است.

بر اساس گفته‌های امام مجتهد «جوانا»، یک نماز در طول روز کافی بوده است، اما دیگر امامان یهودی اجازه اقامه سه نماز در روزهای عادی و چهار نماز در روزهای روزه را داده‌اند. امام ساموئیل می‌گوید که نمازهای روزانه به سه تغییر در وضعیت خورشید، یعنی طلوع، زوال و غروب آن، مرتبط هستند.^[5]

ادامه دارد…

[1] ـ samuel s. cohonprofessor of jewish theology At The hebrew Union College Cincinnati ohio .

[2] ـ در قرآن کریم، که بر تمام کتاب‌های پیشین برتری دارد، آیاتی وجود دارد که بر اهمیت نماز در میان بنی‌اسرائیل و تأکید انبیاء و بزرگان آن‌ها بر اقامه آن دلالت دارد. به عنوان مثال، در سوره الأنبیاء، آیه ۷۳، در مورد حضرت ابراهیم، اسحاق و یعقوب (علیهم السلام) آمده است: «وَجَعَلْنَاهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنَا وَأَوْحَيْنَا إِلَيْهِمْ فِعْلَ الْخَيْرَاتِ وَإِقَامَ الصَّلَاةِ وَإِيتَاءَ الزَّكَاةِ وَكَانُوا لَنَا عَابِدِينَ». در سوره مریم، آیه ۳۱، درباره حضرت عیسی (علیه السلام) آمده است: «وَجَعَلَنِي مُبَارَكًا أَيْنَمَا كُنتُ وَأَوْصَانِي بِالصَّلَاةِ وَالزَّكَاةِ مَا دُمْتُ حَيًّا». و در سوره آل عمران، آیه ۴۳، به حضرت مریم (رضی الله عنها) گفته شده: «يَا مَرْيَمُ اقْنُتِي لِرَبِّكِ وَاسْجُدِي وَارْكَعِي مَعَ الرَّاكِعِينَ». این آیات نشان می‌دهند که نماز از اهمیت بسزایی برخوردار بوده است. با این حال، به نظر می‌رسد که یهودیان در آن دوران اولیه، به تدریج نماز را کنار گذاشته و در اقامه آن سهل‌انگاری کرده‌اند. در سوره مریم، آیات ۵۷ تا ۵۹، خداوند می‌فرماید: «أُولَٰئِكَ الَّذِينَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ مِنَ النَّبِيِّينَ مِن ذُرِّيَّةِ آدَمَ وَمِمَّنْ حَمَلْنَا مَعَ نُوحٍ وَمِن ذُرِّيَّةِ إِبْرَاهِيمَ وَإِسْرَائِيلَ وَمِمَّنْ هَدَيْنَا وَاجْتَبَيْنَا إِذَا تُتْلَىٰ عَلَيْهِمْ آيَاتُ الرَّحْمَٰنِ خَرُّوا سُجَّدًا وَبَكِيًّا. فَخَلَفَ مِن بَعْدِهِمْ خَلْفٌ أَضَاعُوا الصَّلَاةَ وَاتَّبَعُوا الشَّهَوَاتِ فَسَوْفَ يَلْقَوْنَ غَيًّا». این آیات به ما می‌گویند که نسل‌های بعدی، که جایگزین انبیاء و شایستگان شدند، نماز را ضایع کرده و به دنبال شهوات خود رفتند، و در نتیجه، سرانجامی ناگوار خواهند داشت.

[3] ـ چنین به نظر می­‌رسد که نماز نزد یهودیان دارای سجده نبوده است و قرآن درباره نماز یهودیان تنها به ذکر رکوع اکتفا کرده است. در قرآن آمده است و «ارکعی مع الراكعين». (سوره آل عمران: ۴۳).

[4] ـ judaism A Way Of Life Pages 298 – 318.

[5] ـ jewih Encyciopaedia .