دین مبین اسلام به عنوان دینی پویا و جاودان، توجه ویژه‌ای به ابزارهای تبلیغ و استفاده‌ی بهینه از روش‌های نوین برای پیشبرد اهداف خود دارد. نبی مکرم اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وسلم) به عنوان مجری برنامه‌های آسمانی، از ابزارهای مختلفی برای تحقق اهداف والای دینی بهره برده‌اند.
مقاله‌ی حاضر به روش پژوهشی، به بررسی «اصول استفاده از فضای مجازی» می‌پردازد. در این نوشته تلاش شده است تا نحوه‌ی استفاده از فضای مجازی و چگونگی مدیریت زمان به طور مختصر مورد بررسی قرار گیرد.
مفهوم فضای مجازی
در ابتدا، «فضا» در فرهنگ آذرتاش آذرنوش به معانی چون «فضای باز، سرزمین باز و منطقه‌ی آزاد» تعریف شده است. فضای مجازی نیز به شبکه‌ی جهانی اطلاق می‌شود که متشکل از زیرساخت‌های فنی، رایانه‌ای و مخابراتی است و در سطح جهانی به یکدیگر متصل و مرتبط هستند.
عصر تکنولوژی و فناوری
در عصر تکنولوژی و فناوری که ما اکنون در آن به سر می‌بریم، شاهد تفاوت‌های چشمگیری با گذشته‌های دور بشریت هستیم. این دوران با وقایعی چون انقلاب ارتباطی، انفجار اطلاعات، انقلاب دیجیتال، پیدایش دهکده‌ی جهانی و جهانی شدن مشخص می‌شود. این رویدادها به تحولات علمی، فرهنگی و اجتماعی جوامع بشری شتاب بخشیده‌اند، به گونه‌ای که درک این تغییرات گاهی اوقات دشوار است.
با ظهور دهکده‌ی جهانی، جهان وسیع پیشین به دهکده‌ای کوچک تبدیل شده است، به طوری که افراد در آن به آسانی با یکدیگر در تماس هستند. ابزارهای ارتباطی به قدری پیشرفت کرده‌اند که با زندگی بشر عجین شده و به بخش جدایی‌ناپذیری از آن تبدیل شده‌اند، به طوری که خواسته یا ناخواسته وارد حوزه‌های فردی و اجتماعی ما شده‌اند. حال که این فضا در دسترس ما قرار دارد، باید بدانیم چگونه می‌توانیم به نحو احسن از آن استفاده کنیم و چگونه خود و خانواده‌مان را از مضرات احتمالی آن محافظت کرده و به بهترین شکل از مزایای آن بهره‌مند شویم؟
مدیریت زمان و استفاده از فضاهای مجازی
این دنیا تنها یک مسیر است و مانند هر مسیر دیگری، از پیچ‌ها، فرازها و فرودهایی خالی نیست. یکی از نصایح قرآنی این است که برای تشخیص زمان مناسب انجام کاری، سه معیار وجود دارد که با استفاده از آن‌ها می‌توان زمان مناسب برای اقدام را تشخیص داد. علما بیان کرده‌اند که هرگاه سه شرط زیر در کاری مهیا شود، نوبت به انجام آن کار فرا رسیده است:
۱. داشتن آمادگی لازم و کافی برای انجام آن کار
۲. وجود ضرورت و احتیاج به آن کار
۳. نبودن جایگزینی بهتر برای آن کار.
با در نظر گرفتن این شرایط، باید در استفاده از اینترنت، گوشی‌های هوشمند و فضای مجازی دقت کافی به خرج داد و این سه شرط را همواره مد نظر قرار داد. افسوس که بسیاری امروزه بدون توجه به این شرایط، به استفاده از اینترنت و فضای مجازی می‌پردازند و یا برای دیگران شرایط استفاده را فراهم می‌کنند. به عنوان مثال، گاهی اوقات یک فرد برای هر عضو خانواده‌اش یک گوشی هوشمند، تبلت یا لپ‌تاپ تهیه می‌کند و دسترسی به اینترنت پرسرعت را برای آن‌ها ممکن می‌سازد، بدون اینکه شرایط مهم استفاده از این وسایل را در نظر بگیرد. در حالی که بسیاری از اعضای خانواده از نظر سنی یا عقلی آمادگی استفاده از این فضاها را ندارند یا اگر دارند، فعلاً نیازی به آن‌ها نیست. در بسیاری از موارد، جایگزین‌های بهتری مانند مطالعه کتاب‌های مفید و درسی در دسترس هستند که باید به آن‌ها اولویت داد.
زیادی از افراد در این روزگار از رفتار زن و فرزندان خود ناراضی هستند، اما به ریشه‌ی مشکل توجه نمی‌کنند که چرا آن‌ها به رفتارهای نامناسب روی آورده‌اند. آن‌ها در نظر نمی‌گیرند که شاید خودشان با فراهم کردن شرایط، زمینه‌ی انحراف و فساد را برای خانواده‌شان ایجاد کرده‌اند. بسیاری از مواقع، صرفاً به دلیل رقابت‌های اجتماعی یا تقلید از دیگران، اقدام به خرید گوشی‌های گران‌قیمت و غیره می‌کنند. در حالی که قرآن و روایات متعددی ما را از اسراف و خرید اشیاء گران‌قیمت و بی‌فایده نهی می‌کنند، هشدار می‌دهند که تقلید کورکورانه، عادت کفاری است که در پاسخ پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وسلم) می‌گفتند: «بَل نتَّبِعُ مَا وَجَدْنَا عَلَيْهِ آبَاءَنَا أَوَلَوْ كَانَ الشَّيْطَنُ يَدْعُوهُمْ إِلَى عذَابِ السَّعِيرِ»؛ ترجمه: «بلکه ما از چیزی پیروی می‌کنیم که پدران خود را بر آن یافته‌ایم، گرچه اهریمن ایشان را به عذاب آتش فروزان (دوزخ) فراخوانده باشد.»
در جایی دیگر، توجیه کفار بیان شده است: «وَإِذَا فَعَلُوا فَاحِشَةً قَالُوا وَجَدْنَا عَلَيْهَا آبَاءَنَا وَاللَّهُ أَمَرَنَا بِهَا قُلْ إِنَّ اللَّهَ لَا يَأْمُرُ بِالْفَحْشَاءِ أَتَقُولُونَ عَلَى اللَّهِ مَا لَا تَعْلَمُونَ»؛ ترجمه: «و هنگامی که کار زشتی انجام می‌دادند، می‌گفتند: ما پدران خود را بر این کار یافته‌ایم و خداوند ما را به آن امر کرده است. بگو: آیا خداوند به کارهای زشت امر می‌کند؟ آیا بر خداوند چیزی را که نمی‌دانید، می‌گویید؟»
کافران وقتی که کارهای زشتی مانند شرک و طواف کعبه در حال برهنگی را انجام می‌دادند، به همین توجیه متوسل می‌شدند و می‌گفتند که ما نیاکان خود را در این روش یافته‌ایم و از آنان پیروی می‌کنیم.
مدیریت فضای مجازی
والدین مسئولیت مهمی در مدیریت حضور فرزندان‌شان در فضای مجازی دارند تا از آسیب‌های اجتماعی پیشگیری کنند. علاوه بر آموزش‌های مدرسه، باید به دانش‌آموزان یاد دهند که با هدف و در زمان‌های مشخص از اینترنت استفاده کنند تا در فضای مجازی سرگردان نشوند.
مسئولیت رفع آسیب‌های اجتماعی تنها بر دوش معلمان نیست؛ والدین و مسئولان ذیربط باید در تربیت صحیح و پیشگیری از گرفتار شدن دانش‌آموزان به آسیب‌های اجتماعی نقش فعال داشته باشند. استفاده‌ی بی‌رویه و بدون نظارت از فضای مجازی می‌تواند منجر به بی‌حوصلگی، کم‌رنگ شدن حافظه، مشکلات روحی و روانی، هزینه‌های زائد، و آسیب‌های جسمی شامل بینایی و مفاصل در دانش‌آموزان شود.
دانش‌آموزانی که بیش از حد در فضای مجازی غرق می‌شوند، ارتباطات واقعی‌شان ضعیف‌تر می‌شود و ممکن است هویت خود را از دست بدهند. فاصله گرفتن از هویت واقعی یکی از بزرگ‌ترین آسیب‌های فضای مجازی است که برای سنین دانش‌آموزی بسیار خطرناک است.
با این حال، فضای مجازی فقط جنبه‌های منفی ندارد و می‌تواند ویژگی‌های مثبتی نیز داشته باشد که با مدیریت صحیح می‌توان از آن‌ها بهره برد. والدین باید در این زمینه مراقبت‌های لازم را انجام دهند و آگاهی از ناهنجاری‌ها و آسیب‌های احتمالی حائز اهمیت است.
تمام اقشار جامعه نیاز به برنامه‌ریزی و مدیریت دقیق برای استفاده از فضای مجازی دارند، اما تمرکز بیشتر بر روی دانش‌آموزان است، زیرا آن‌ها آسیب‌پذیرترین قشر هستند. افزایش سواد رسانه‌ای، به خصوص در حوزه‌ی فضای مجازی، برای مراقبت بیشتر دانش‌آموزان و کودکان بسیار مهم است.
بی‌توجهی والدین به فرزندان می‌تواند آن‌ها را به سمت فضای مجازی سوق دهد؛ بنابراین، والدین باید زمان کافی را برای توجه و مراقبت از فرزندان خود اختصاص دهند تا از کمبود عاطفی یا مشکلات روحی و روانی جلوگیری شود، که این خود می‌تواند از عوامل مهم سوق دادن فرزندان به سمت فضای مجازی باشد.
