دولت اسلام در طی تاریخ طولانی خود، اثرات بارز و بزرگی را گرد آورده که در همۀ آن‌ها نقش جاویدان و رهایی بخش علما در برخورد با حاکمان و مواقف برازند‌ۀ‌شان مسجّل و نمودار است. آنان ستارگان درخشانی بوده و هستند که حاکمان و مردم در تاریکی‌های زندگی برای هدایت، از آنان بهره جسته‌اند و راه صواب را پیدا کرده‌اند.
علما در این دوره‌ها عزت اسلام را ظاهر نموده و حقیقت شریعت پاکیزه و ناب را روشن کرده‌اند، آن هم در موقعی پر از صلابت در مقابل حاکمان منحرف از شریعت مقدس، اگر چه این انحراف در حد یک سر انگشت بوده است. این غریب و تعجب‌آور نیست که علما شایستۀ چنان مواقفی می‌باشند؛ زیرا که آن‌ها پرچم‌داران حقیقی شریعت اسلام هستند.
در طول تاریخ اسلام، علمایی را در می‌یابیم که از حاکمان حساب می‌کشند و اعمال بدشان را رد می‌کنند و تصرفات زشت و گفته‌های فاسدشان را برملا می‌سازند. علمایی را می‌یابیم که حاکمان را نصیحت می‌کنند و از عطایا‌ی‌شان روی می‌گردانند و هنگام روبرو شدن با حاکمان با جرأت کامل و بدون اغماض و کنایه، سخن اسلام را با صراحت بیان نموده و در مقابل ستم و جورشان صبر پیشه می‌کنند.
همین علما را در زندان حاکمان ستمگر می‌بینیم که در مقابل رب‌شان رکوع و سجده می‌کنند و مشغول نوشتن کتاب و مقاله هستند تا با سخنان شیوای‌شان مردم را راهنمایی کنند و این کار را برای خدمت دین اسلام و رعایت حال مسلمانان انجام می‌دهند.
علما شمع‌هایی هستند که روشنی می‌بخشند و چراغ‌هایی هستند که در همه جا نورافشانی می‌کنند.
علما در گذشته و حال ثابت کرده‌اند که وجودشان فقط بخاطر اسلام اهمیت دارد، و این بدین‌جهت که آنان در حقیقت وارثان پیامبرانند.
جایگاه حاکمان
قبل از هرچیز نگاهی می‌اندازیم به ضرورت جایگاه حاکمان در میان امت. وجود حاکمان امری لازم برای مردم است، هم‌چون ضرورت آب برای حیات؛ زیرا بشر جز به وسیلۀ آنان خوشبخت نمی‌گردد، هیچ عدالتی بی‌سُلطۀ حاکمان اجرا نمی‌شود و هیچ حقی بدون آنان ظاهر نمی‌شود. مردم بدون حاکم بی‌سرپرست هستند که این بی‌سرپرستی شایستۀشان نیست؛ زیرا اگر بی‌سرپرست باشند حاکمان شرع بر آنان قائم نمی‌گردد، حدود اسلام بر ایشان تطبیق نمی‌شود، نظام اسلامی به جریان نمی‌افتد، مردم در حیات خود ایمن نمی‌شوند، رفاه و آسایش و آرامش تحقق نمی‌پذیرد و در صورت حملۀ دشمن، بدون حاکم حمله دفع نمی‌شود.
پیامبراکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم از این واقعیت پرده برداشته و می‌فرمایند: «جز این نیست که امام (و سرپرست) سپری است که از ورای او مبارزه می‌شود، و به وسیلۀ او از خطر پرهیز می‌گردد (کید دشمن دفع می‌گردد).»
به همین سبب الله تعالی به حاکمان مقام و منزلت والایی عنایت فرموده است.
اگر حاکم، عادل باشد و مطابق قرآن و شریعت حکم نماید، رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم مژدۀ جنت و قرار داشتن زیر سایۀ الهی را برایش داده است. رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم فرموده است: «همانا محبوب‌ترین مردم نزد خدا در روز قیامت و نزدیک‌ترین‌شان از لحاظ مجلس، امام عادل است. و بدترین و خشم‌انگیزترین مردم نزد خدا در روز قیامت و دورترین‌شان از لحاظ مجلس امام ستمگر است.» و نیز می‌فرمایند: «هفت گروه را خداوند در روز قیامت، که هیچ سایه‌ای جز سایۀ او نیست، در زیر سایه‌اش جای می‌دهد، یکی از آن‌ها امام عادل است…».
