با استدلال به عملکردِ پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وسلم) می‌توان گفت ده روز اخیر رمضان، بهتر از ایام گذشته‌اش می‌باشد؛ زیرا از ایشان (صلی‌الله‌علیه‌وسلم) روایت شده است که: «کان رسول الله يجتهد في العشر الأواخر، ما لايجتهد في غيره/پيامبر (صلى‌الله‌عليه‌وسلم) در ده شب آخر ماه رمضان تلاش و زحمت زيادي را برای انجام عبادت انجام می‌داد که در غير آن شبها اين زحمت و تلاش را انجام نمی‌داد». [مسلم].
فضیلت و برتری دهه‌ی اخیر رمضان، از خلال عملکردِ پیامبر (صلى‌الله‌عليه‌وسلم) از آنجایی دانسته میشود که:
1ـ آنگاه که دهه‌ی اخیر رمضان فرا میرسید، کمرِ خویش را برای عبادت بسته و عزم خویش را برای طاعت جزم می نمودند.
2ـ شب‌های این ایام را به تلاوت قرآن، نماز، ذکر و یاد خداوند متعال و دیگر اعمال صالح، زنده نگهمیداشتند.
3ـ جهت غنیمت شمردنِ این فرصت نیک، خانوادهی خویش را شب بیدار مینمودند تا با نماز و ذکر و یاد خداوند متعال برای خویش، بهره گرفته و از برکات آن محروم نشوند.
4ـ بیش از پیش، در عبادت و طاعت و بندگی این ایام، تلاش می نمودند.
با برنامه ریزی درست که از ضروریاتِ این ایام ده‌گانه است، می شود از فرصتها، استفاده نمود. پس، «ایام باقی مانده از این ماه مبارک را با اعمالی سپری کن که تو را به پروردگارت نزدیک و برای آخرتت توشهی نیکی باشد» و از جمله می توان به انجام این کارکردها، مبادرت ورزید:
یکم: آزمندی بر زنده نگهداشتنِ این شب‌های خوب به نماز، تلاوت، یاد خداوند متعال و دیگر اعمال و طاعات نیک، و همچون پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وسلم)، خانوادهی خویش را بیدار نموده و ایشان را فراخواند تا جهت انجام این عبادات بپاخیزند و از ثواب آن برخوردارد شوند.
سفیان ثوری می گوید: «آنگاه که دهه‌ی اخیر رمضان آمد، محبوبترین عمل نزد من این است که به ادای نماز تهجد مبادرت ورزیده دران تلاش و کوشش نمایم و اهل و خانواده و فرزندان را نیز به ادای و انجام آن فراخوانم تا به اندازه توان خویش، آن را انجام دهند».
دوم: جستجوی دریافت شب قدر در این دهه، خداوند متعال می فرماید: «إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ/ ما قرآن را در شب با ارزش (ليلةالقدر) فرو فرستاده‌ايم». [قدر:1]
امام نخعی رحمه‌الله می گوید: «عمل در این شب از عمل در هزار ماه بهتر و برتر است». پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وسلم) می‌فرماید: «مَنْ قَامَ لَيْلَةَ الْقَدْرِ إِيمَانًا وَاحْتِسَابًا غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ/ هر کس شب قدر را از روي ايمان و براي حصول اجر و پاداش در عبادت بگذراند، همهي گناهان گذشته‌اش مورد عفو قرار خواهند گرفت». [متفق علیه]
معنی «ایمانا» یعنی اینکه از روی ایمانداری به خداوند و باور به آنچه از پاداش و ثواب و بهره بر انجام آن مرتب شده است، عمل انجام شود. و معنی «احتسابا» یعنی اینکه جهت کسب اجر و ثواب و پاداش نیک انجام شده باشد و این شب طوری که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وسلم) خبر داده‌اند، در یکی از شب‌های دهگانهی اخیر رمضان نهفته است؛ «تَحَرَّوْا لَيْلَةَ الْقَدْرِ فِي الْعَشْرِ الأَوَاخِرِ مِنْ رَمَضَانَ/ شب قدر را در دهه‌ی آخر رمضان جستجو كنيد». [بخاری]
و این شب، همه ساله در شبی مشخص و معین، نیست؛ بلکه به خواستهی خداوند متعال و حکمتِ اوی، از شبی به شبی دیگر انتقال پیدا می‌نماید.
هر کس این شب را زنده نگهدارد، پاداش مرتب بر قیامِ شب قدر، برای او داده میشود خواه علامه و نشانه‌ای از آن را بداند و ببیند و یا هم چیزی از آن نداند؛ زیرا پیامبرِ اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وسلم)، در کسب و حصول این اجر و پاداش، فهم و درک کدام علامه و نشانه‌ای را شرط ننموده‌اند.
سوم: آزمندی و علاقه به اعتکاف در این دهه.
اعتکاف عبارت است از: التزام به مسجد تا وقت برای طاعت و عبادتِ الله متعال اختصاص داده شود، که این خود از امور مشروع در اسلام بوده و پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وسلم) و ازواج مطهرات شان نیز آن را در زندگی خویش، انجام داده‌اند.
حضرت عایشه (رضی‌الله‌عنها) عملکرد پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وسلم) را نقل نموده می‌فرماید: «كَانَ يَعْتَكِفُ الْعَشْرَ الأَوَاخِرَ مِنْ رَمَضَانَ، حَتَّى تَوَفَّاهُ اللهُ، ثُمَّ اعْتَكَفَ أَزْوَاجُهُ مِنْ بَعْدِهِ/ پيغمبر (صلى‌الله‌عليه‌وسلم) تا زمانى كه وفات نمود در دهه‌ی آخر رمضان در مسجد اعتكاف مى‌كرد، و بعد از وفات پيغمبر (صلى‌الله‌عليه‌وسلم) همسرانش هم در دهه‌ی آخر رمضان، اعتكاف مى‌نمودند». [بخاری]
بهتر این است که شخص همه ده روز دهه‌ی اخیر رمضان را به اعتکاف سپری نماید چنانچه پیامبر (صلى‌الله‌عليه‌وسلم) چنین انجام داده‌اند؛ اما اگر کسی یک روز و یا کمتر و بیشتر از آن را به اعتکاف سپری نماید، عمل و کرده‌اش درست و صحیح است.
معتکف را سزاوار است تا در ایام اعتکاف، خود را به ذکر، استغفار، تلاوتِ قرآن، نماز و عبادت، سپری نموده، و با محاسبهی نفس خویش در گذشتهی زندگی خود نظری بیندازد و ببیند برای آخرتِ خویش، چه دستاورد و دستاویزی، تقدیم داشته است. همچنین او را می‌زیبد تا از سخنان دنیوی دوری نموده و عدم همنشینی بامردم را درین ایام، بر خود لازم گیرد.
