چشم چرانی

نویسنده: خالد یاغی­زهی

 یکی از امراض روحانی و آفات کشنده، که باعث تباهی دین و دنیای انسان می‌گردد، چشم‌چرانی است. این بیماری مهلک در جامعه کنونی ما چنان درحال شیوع هست که بسیاری از انسانها، اعم از نیک  و بد، باسواد و بی‌سواد، عالم و جاهل حتی کسانی که دیندارند و اهل روزه و نماز هستند به دلایل مختلف بدان دچار اند. این پدیده بسا اوقات  انسان را برای گناه‌های بزرگ‌تر  می‌کشاند و از مسیر تعالی و ترقّی روح و تهذیب نفس باز می‌دارد. تا زمانی که انسان از این عمل شنیع و زشت، دوری نجوید و چشم خود را از نامحرم حفاظت نکند، اصلاح نفس غیر ممکن ممکن است. با نظر داشت همین پیامدهای سوء، خداوند متعال مؤمنین را از ارتکاب این گناه برحذر داشته است.

معنای چشم‌چرانی

 چشم‌چرانی به معنای نگاه خیره و شهوت‌آلود به نامحرم است، كه با انگیزه لذت‌طلبی جنسی انجام می‌شود. ما در روابط اجتماعی خود با دیگران چه جنس مخالف یا موافق به طور طبیعی با آنها ارتباط حضوری و كلامی داریم و به آنها نگاه می كنیم. نگاهی كه به هیچ وجه در آن بحث تحریك شهوت و لذت جنسی مطرح نیست. این نگاه‌ها داخل در مقوله چشم چرانی نیستند. ولی نگاه‌های ادامه داری كه با انگیزه لذت جنسی انجام می‌شود و به تحریك شدن غریزه و میل جنسی می‌انجامد، تحت عنوان چشم چرانی داخل می‌شود. در قرآن کریم آمده است:« قُلْ لِلْمُؤْمِنِينَ يَغُضُّوا مِنْ أَبْصَارِهِمْ وَيَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ ذَلِكَ أَزْكَى لَهُمْ إِنَّ اللَّهَ خَبِيرٌ بِمَا يَصْنَعُونَ»(سوره نور:۳٠)؛ «به مومنین بگو چشم‌های خویش را بپوشانند.» «یغضوا» از ماده «غض» به معنی نگاه و صوت كوتاه می‌باشد و نقطه مقابل آن خیره نگاه كردن و صدا را بلند كردن است. منظور این است كه انسان به هنگام نگاه كردن معمولاً منطقه وسیعی را زیر نظر می‌گیرد؛ هر گاه نامحرمی در حوزه دید قرار گرفت، چشم را چنان فرو گیرد كه آن نامحرم از منطقه دید مستقیم و عمیق او خارج شود. یعنی به او نگاه خیره نكند اما راه و چاه خود را نیز ببیند.

درحدیثی كه ویژگی‌های رسول گرامی اسلام صلی‌الله‌علیه‌وآله را توصیف می‌كند چنین آمده است:«واذا فرح غض طرفه» وقتی كه خوشحال می‌شد چشمانش را به صورت نیمه بسته در می‌آورد، یعنی  پلک چشم را می شكست و سر را پایین می انداخت و چشم‌ها را نمی‌گشود. چنین می‌كرد تا از سبك‌سری به دور باشد. پس «غضِ بصر» یعنی كم نگاه كردن و خیره نشدن.

چشم‌چرانی از دیدگاه قرآن

از آنجا که قرآن کلام حق و نیاز بشر بوده و آئین انسان‌ساز اسلام در نصوص صریح قرآن در رابطه با هر موضوعی بیان شده است و در این جاست که قرآن در رابطه به‌ نگاه‌پردازی و چشم چرانی می‌فرماید:« یَعْلَمُ خَائِنَةَ الاَعْیُنِ وَ مَا تُخْفِی الصُّدُوْرِ»( سوره مؤمن:۱۹)؛«الله خیانت چشم‌ها  و آنچه در سینه‌ها پنهان است را می‌داند.»

عبدالله‌بن عباس رضی‌الله‌عنه در تفسیر این آیه کریمه می‌فرمایند:«منظور از این آیه، مردی است که بر اهل یک خانواده وارد می‌شود و درمیان شان زن زیبا است، وقتی که آنها غافل می‌شوند، نگاهی دزدانه به سوی آن می‌افکند، اما وقتی که متوجه می شوند، چشمش را از آن زن فرو می‌بندد، در حالی‌که خدای عزوجل از قلب وی آگاه است، و مراد از «ماتخفي الصدور» این است که اگر چشمش به زنی افتاد در فکرش این خیال را بکند اگر تنها باشد آیا می‌تواند با آن زن زنا کند یا خیر، و خداوند این طور فکرها را هم می‌داند.

 قرآن كریم غض بصر و چشم پوشی از نگاه به نامحرم را وظیفه شرعی مسلمانان اعلام كرده و به زن و مرد توصیه كرده است كه مواظب چشمان خود باشند. چنانچه خطاب به مردان می‌فرماید:

 «قُل لِّلْمُؤْمِنِینَ یغُضُّوا مِنْ أَبْصَرِهِمْ وَیحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ ذَلِكَ أَزْكَىٰ هُمْ إِنَّ اللَّهَ خَبِیرٌ بِمَا یصْنَعُونَ»(نور، آیه:۳٠) (اي پيغمبر!) به مردان مؤمن بگو:(آنان موظّفند كه از نگاه به عورت و محلّ زينت نامحرمان) چشمان خود را فرو گيرند، و عورت‌های خويشتن را (با پوشاندن و دوری از پيوند نامشروع) مصون دارند. اين برای ايشان زيبنده‌تر و محترمانه تر است. بی‌گمان خداوند از آنچه انجام مي دهند آگاه است ( و سزا و جزای رفتارشان را مي دهد).

 این آیه کریمه، در حقیقت بیانگر عفت و پاکدامنى و پاکسازى از انحرافات جنسى است.  نخست مى گوید:” به مؤمنان بگو چشمهاى خود را از نگاه کردن به زنان نامحرم و آنچه نظر افکندن بر آن حرام است فرو گیرند، وسپس فرموده: دامان خود را حفظ کنند.

این آیهٔ کریمه نمى‌گوید مؤمنان باید چشم‌هاشان را فرو بندند، بلکه واقعیت این است که هنکام روبرو شدن با زن نامحرم، مؤمن باید نگاه خود را کم وکوتاه کند و بدو خیره نگردد، نه اینکه به‌طور کلی چشمان خود را بربندد. و این تعبیر لطیفى است به این منظور که اگر انسان به راستى هنگامى که با زن نامحرمى روبرو مى شود، بخواهد چشم خود را به کلى ببندد ادامه راه رفتن و مانند آن براى او ممکن نیست، اما اگر نگاه را از صورت و اندام او بر گیرد و چشم خود را پائین اندازد گویى از نگاه خویش کاسته است و آن صحنه اى را که ممنوع است از منطقۀ دید خود به کلى حذف کرده است.

در آیه‌ سورهٔ نور به طور مستقل خطاب به زنان می‌فرماید: «وَقُل لِّلْمُؤْمِنَاتِ یغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَرِهِنَّ وَیحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ»(نور،آیه ۳۱ ) ای پیامبر، برای زنان مؤمنه بگو چشمان خود را از آنچه خدای تعالی بر شما حرام نموده است از نظر کردن به غیر شوهران تان فرو گیرند و عورت‌های خویشتن را (با پوشاندن و دوری از رابطه نامشروع) حفظ نمایند.

خداوند متعال در این آیه مبارکه، صراحتاً دستور می‌دهد که زنان نباید نگاه‌های گرسنهٔ‌ دزدانه بیندازند، یا نگاه‌های پیام رسان و هوس انگیز را داشته باشند، نگاه‌های که در سینه‌های مردان آشوب می‌اندازد و فتنه‌های نهفته در زوایای دلهایشان را بیدار می‌کند. در همین سوره، به زنان دستور می‌دهد: پوشش مناسب را رعایت کرده و زیورآلات خود را آشکار نسازند تا حوادث نظیر حادثه‌ای که آیه در ارتباط با آن نازل شده است، اتّفاق نیفتد و جوانان از خود بی‌خود نشده و دنبال زنان و دختران نامحرم راه نیفتند و امنیّت و آرامش خود و دیگران را خدشه دار نسازند در «سوره احزاب» نیز در جایی به زنان دستور می‌دهد:«در محاورات روزمرّه حالت عادی داشته و با ناز و کرشمه و طنّازی صحبت نکنید و در کوچه و خیابان با بدن‌های نیمه عریان و لباس های بدن نما، ظاهر نشوید.

چشم‌چرانی از دیدگاه احادیث نبوی

 جریر بن عبدالله بجلی می‌فرماید: «سألت رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وسلم عن نظرة الفجأة فقال لي:«اصرف بصرك»؛ از رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وسلم در مورد نگاه ناگهانی پرسیدم. رسول الله به من گفت: نگاه خود را از آن دور ساز»

 از بریده روایت است که  رسول الله صلی‌الله‌علیه‌وسلم به حضرت علی رضی‌الله عنه گفت :« یا عَلِی، لَا تُتْبِعِ النَّظْرَةَ النَّظْرَةَ؛ فَإِنَّ لَكَ الْأُولَى وَلَیسَتْ لَكَ الْآخِرَة»( ترمذی: 2777)؛ «ای علی، نگاه‌های خود را مستمر بر چیزی نیندوز، همانا دیدن اول از تو است و دیگری از تو نیست.»

 احادیث بالا بر این نکته مهم تاکید دارد که آدمی در هر حال باید مواظب باشد و نگاهش را از نامحرم حفظ کند، پاک نگه‌داشتن چشم مقدمه حفظ دامن از هر نوع آلودگی به حرام است. به ویژه در جوانی که در اثر طغیان غریزه شهوت زمینه آلودگی فراهم‌تر است.

آسیب‌های چشم چرانی

 در رابطه به پیامدهای شوم و سوء چشم چرانی و نگاه پردازی، علامه محمد هاشم جوگواری مظاهری در کتاب خویش موسوم به«بدنظری کا علاج» می‌فرمایند: مثانه شخص چشم چران ضعیف شده، ادرار و مذی او به صورت قطره قطره خارج می‌شود و برای وضوی او مشکلاتی درست می‌کند. همچنین دل وی ضعیف شده، احساس دلهره به او دست می‌دهد، و در کمر و مفصل‌هایش احساس درد، همراه با سرگیجه و سیاهی رفتن چشم‌ها، پدید می‌آید. از دیگر آسیب‌های این بیماری معنوی عدم یادگیری درس است، اگر هم فرد بیمار یاد بگیرد، به‌زودی   فراموش می‌کند. احساس ناراحتی و کسالت او را فرا می‌گیرد، کم خوابی و ضعف همت و اراده به او روی می‌دهد.

 روان پزشکان با تحقیقات گوناگون بر روی افراد چشم چران و شهوت‌ران و کسانی که گرفتار تحریکات جنسی بدون ارضاء شده هستند، به نتایج ذیل رسیده‌اند: دشواری‌های تنفسی، بالا رفتن تپش قلب، ناراحتی‌های معده، دردسر، درد اطراف قلب، دلهره از خطرات غیر قابل توصیف، کم اشتهائی، خستگی فکری و روانی، خستگی و ضعف عمومی در بدن از نتایج ابتلا به چشم چرانی است.

معالجه و درمان چشم‌چرانی

شدراین خصوص از حضرت علی رضی‌الله‌عنه سؤال شد: به کمک چه چیزی می‌توان چشم از نامحرم پوشید؟ ایشان پاسخ داد: با خاموش کردن آتش شهوت.

و همچمین برای پرهیز از چشم چرانی بهترین راه این است که: کمر همت را بسته و بر خود لازم بدانیم که نگاه مان به جای غلط و نادرست نیفتد، و پس از آن اگرچه آن فکر غلط بر دل خطور کند ولی بازهم آن نگاه باید کنترل گردد.

 حضرت مولانا اشرف علی تهانوی رحمه‌الله در راستای حفاظت از چشم‌ها از نگاه‌های بد و نادرست تدبیری بیان فرموده اند که در خور تأمل است. ایشان می‌فرمایند:« اگر در هنگام گذر کردن زن نامحرم، نفس آدم دستور دهد که با یک بار نگاه کردن هیچ خطایی صورت نمی‌گیرد و انسان به گناه مبتلا نمی‌شود، بدان که، این کید و مکر نفس و حیلهٔ شیطان است که می‌خواهد که انسان را با حیله وارد منجلاب نفسانی کند، پس راه نجات فقط اجتناب و پائین انداختن نگاه است.

علامه ابن قیم جوزیه رحمه‌الله در کتاب خود « الداء والدواء» می نویسد: برای پیشگیری از بیماریی چشم چرانی قبل از آن که سر بیرون آورد، دو راهکار پیشنهاد می‌شود:

راهکار اول:  فرو خوابانیدن چشم‌ها است؛ زیرا نگاه به نامحرم تیری از تیرهای مسموم و زهراگین شیطان است. هر کس نگاه‌هایش را آزاد بگذارد و به هر چیزی نگاه اندازد، همواره اندوهگین و خسارتمند است. در این مورد باباطاهر عریان چنین سروده است:

زدست دیده و دل هردو فریاد/// هر آنچه دیده بیند دل کند یاد

بسازم خنجری نیشش ز پولاد/// زنم بر دیده تا دل گردد آزاد

منابع و مآخذ

1. الداء والدواء؛ 2. احیاءعلوم الدین؛۳. تلبیس ابلیس؛ ۴. کیمیای سعادت؛ ۵. تحقیق النظر فی حکم البصر؛ ۶. مدارج السالکین.