نویسنده: شعیب احمد غزنوی
بدون شک وقت و زمان بزرگترین و ارزشمندترین سرمایه‌ی است که خداوند متعال به صورت رایگان در اختیار انسان‌ها قرار داده است. قرآن کریم در آیات متعدد به اهمیت آن پرداخته است و احادیث گهربار آن‌حضرت صلی‌الله‌علیه‌وسلم نیز به صورت‌های گوناگون به استفاده‌ای بهینه از وقت تاکید کرده است. رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم می‌فرماید:”إغتنم خمساً قبل خمس: شبابك قبل هرمك، وصحتك قبل سقمك، وغناك قبل فقرك، وفراغك قبل شغلك، وحياتك قبل موتك”؛ پنج چیز را قبل از پنج چیز غنیمت بدان: ۱. جوانی را قبل از پیری‌ات؛ ۲. سلامتی‌ات را قبل از بیماری‌ات؛ ۳. مال و سرمایه‌ات را قبل از فقر و تنگدستی‌ات؛ ۴. فراغت‌ات را قبل از گرفتاری‌ات؛ ۵. و زندگی‌ات را قبل از آن که مرگت فرا رسد مغتنم بشما. (منذری، الترغیب والترهیب: 4/ 203 )
مَثل مشهور است که می‌گوید: «وقت طلا است.» به‌راستی این برای کسانی درست است که قدر و ارزش نعمت‌ها را فقط در مقیاس مادیات تصور می‌کنند؛ اما آنان که دارای افکار و اندیشه‌های ناب هستند، مقام وقت نزد آنها بسیار بلند و رفیع‌تر از این تصور است، آنها می‌گویند:«الوقت هو الحياة»؛ وقت خودش زندگی است. وقت نزد این‌ها از طلا هم گران تر است؛ چون طلا چیزی که، اگر هم از دست برود، دوباره می‌توان به دست آورد، اما وقت و عمر انسان که سپری شود به هیچ وجه و هیچ قیمتی باز نمی‌گردد. ابوالعلا معری می‌فرماید: ثلاثة ليس لها إياب: الوقت، و الجمال، والشباب: سه چیز اگر از دست رفت بازگشت ندارد: وقت، زیبایی و جوانی.( نارویی، عبداللطیف، مدیریت زمان: ۳۳)
اگر همه‌ی پژوهشگران جهان با مدرن‌ترین دستگاه‌های خود بخواهند وقت رفته را باز گردانند، هرگز به نتیجه نخواهند رسید، پس وقت از طلا ارزشمند تر است.
به عنوان مثال اگر شما در بانک حساب داشته باشید و برای شما چندتا شرط بگذارند: ۱. هر روز صبح از طرف بانک ۱۴۴۰ دلار به صورت رایگان به حساب شما واریز می‌گردد؛ ۲. هر گونه که می‌خواهی از آن پول استفاده کن؛ ۳. هر اندازه از پول‌‌ها را نتوانی مصرف کنی، به بانک برمی‌گردد وبه شما نمی‌رسد. در چنین شرایط هیج کسی از شما یک دلار را هم از دست نخواهد داد. پس باید بدانیم که بانک همین وقت است که در اختیار داریم و هر روز ۱۴۴۰ دقیقه در اختیار ما گذاشته می‌شود، تا از آن استفاده کنیم.حضرت عبدالله بن مسعود رضی‌الله‌عنه فرموده است: بیش از هرچیزی بر روزی ندامت خورده‌ام که خورشید غروب کند و بر اعمالم در آن روز افزوده نشده است.
وقت مانند دریایی است که جریان آن بسیار سریع است؛ هر چیزی که جلویش قرار می‌گیرد، امواجش آن را باخود می‌برد و چیزی دیگر جایش را تصرف می‌کند. همین طور قرن‌ها وقت از طرف الله تعالی مثل توده‌های ریگ می‌ریزد و می‌رود؛ اما ما احساس نمی‌کنیم. حکما می فرمایند: هر کار وقت مشخص و معین دارد، اما مرگ وقتش معین نیست و انسان وقت مرگ را نمی‌داند، انبیای کرام نیز توصیه فرمودند که: در مورد وقت هوشیار باشید، وقت را ضایع نکنید، و از لحظه لحظه این وقت باید حساب و کتاب داد، تاریخ نیز به ما همین درس را می‌دهد که در دنیا هر اندازه انسان‌های موفق و کامیاب گذشته اند، تنها راه موفقیت آنها احساس اهمیت به وقت و استفاده درست از آن بوده است. وقت چنان زمینی است که اگر در آن تلاش و کوشش زیاد شود، حاصل و میوه می‌دهد، اما اگر بدون سعی و تلاش بیکار گذاشته شود، درآن بوته های خار می‌روید.
«فردا» بزرگترین فریب است
یک فریب بزرگ، که انسان را از ندامت و افسوس بر وقت ضایع شده باز می‌دارد، لفظ “فردا” است. علما می‌گویند:«تا به حال به زبان انسان چنان لفظی جاری نشده است مثل لفظ فردا که جواب گوی این اندازه گناه، غفلت و بی پروایی باشد؛ چراکه آن فردا نمی‌آید بلکه آن فردا، یا فردای قیامت است، یا «دیروز» می‌شود که ما توان برگشت آن را نداریم و فردای قیامت بسیار دور است و این دو فردا را ما نمی‌توانیم دریابیم. انسان باید به امروزش توجه کند، و برای استفاده از لحظات آن تلاش نمایید. هر شبی گویم که فردا ترک این سودا کنم//باز چون فردا شود، امروز را فردا کنم.
علامه ابن جوزی رحمه الله در کتاب صید الخاطر در مورد ارزش وقت می‌نویسد: «زمانی انسان از اتلاف وقت محفوظ می‌ماند که در دلش احساس اهمیت آن باشد. انسان باید برای تمام کارهای خود طبق اصل «الأهم فالأهم» برنامه‌ریزی و اولویت بندی داشته باشد. اسلاف ما بسیار قدردان اوقات خود بودند، منقول است که شخصی از عامربن عبدالقیس رحمه‌الله تابعی مشهور، خواست که با او در مورد چیزی صحبت کند. فرمود:« گردش خورشید را متوقف کن تا به شما وقت داده و صحبت کنم!»
نظام روز مره زندگی مسلمان
اگر مسلمان بخواهد عمر و زندگیش با برکت باشد، لازم است برابر با نظام روزمره زندگی در اسلام رفتار کند، این نظام روز مره اسلامی ایجاب می‌کند که مسلمان شامگاه زود بخوابد و بامداد زود برخیزد، اگر ما صبح زود به استقبال روز خود برویم حتما به موفقیت و رستگاری خواهیم رسید. چراکه پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله وسلم برای امت خود، در این هنگام دعای خیر و برکت نموده است:«اللهم بارك لأمتي في بكورها»: بار اللاها! بامداد را بر امت من مبارک گردان و برای شان در آن هنگام خیر و برکت قرار بده.»
ضیاع وقت خود کشی است
هدر دادن وقت در واقع یک نوعی خودکشی است. فرقش این است که خود کشی برای همیشه انسان را از زندگی محروم می‌کند، اما اتلاف وقت تا زمان محدودی انسان زنده را می‌میراند. به‌راستی اگر انسان دقایق و ساعاتی را که در غفلت می‌گذراند، حساب کند، مجموع آنها به ماه‌ها و سال‌ها می‌رسد. وقت را بیهوده از دست دادن تنها عمر را کم نمی‌کند، بلکه بزرگترین نقصان و خساره را درپی دارد. انسان بیکار به خیالات ناپاک و زبون و عوارض گوناگون جسمانی مبتلا می‌شود، و در نتیجه صدمه کلان متوجه او می‌شود. الله تعالی در کلام خودش می‌فرماید:« والعصر إن الإنسان لفي خسر إلا الذين آمنوا و عملوا الصالحات و تواصو بالحق و تواصو بالصبر»؛«سوگند به عصر و زمان که همانا همه‌ی انسان ها در زیان به سر می‌برند؛ مگر کسانی که ایمان آورند و کارهای نیک انجام دهند و یکدیگر به حق سفارشی کنند و یکدیگر به صبر توصیه نمایند.»
شخصی که شغل دزدی را برای خود انتخاب کرده بود، دستگیر کردند. در هنگام بازجویی از وی پرسیدند: بیش‌تر از همه از سرمایه‌ی چه کسی سرقت نمودی؟در پاسخ سخنی گفت که باید با آب طلا آن را نوشت. دزد گفت: بیشترین سرقت را از خودم داشته‌ام و سرمایه عمرم را هدر داده، سال‌های زیادی آن را در زندان گذرانده‌ام، در حالی که می‌توانستم بهترین شخص مفید و مؤثر در جامعه باشم. (فلاحي، مشعل عبدالعزيز، إبدأ کتابة حياتك: ٣٤) آیا فکر کرده اید که چقدر از اوقات ارزشمند ما با موبایل ها و بدون داشتن هدف از بین رفته است؟ دزدیده شدن مال و کالاهای دنیا جایگزین دارد، اما هدر رفتن لحظه‌های عمر، جایگزینی ندارد.
عمر عزیز قابل سوز و گداز نیست // این رشته را مسوز که چندان دراز نیست.
زمانی که (وقت) این همه اهمیت داشته باشد تا آن حد که علما وقت را زندگی معرفی نموده اند، پس بر انسان مسلمان یک‌سری تکاليف در قبال وقت و زمان واجب گردیده است، که باید این وظایف خود را به خاطر داشته باشد تا فراموش نشوند و وظایفش را از دایره، شناخت و ادراک به دایره ایمان، باور، اراده و عمل منتقل کرده، و مورد اجرا بگذارد. رسول الله صلی‌الله‌علیه وآله وسلم برای این‌که مردم بدانند وقت و فراغت سرمایه‌ی بزرگ آدمی هستند، مثالی آورد: تاجری که در صدد آن است کا از تجارت خود فایده به دست بیاورد باید با افراد معتبر معامله نماید ، و هوشیار باشد که فریب حقه باز را نخورد. بنا بر این هر فرد باید بداند که گران بهاترین اشیا وقت است و نگهداری وقت و استفاده از آن ضرورت است و شخص با ایمان نباید لحظه از وقت او بیهوده بگذرد.
برای رسیدن به اهداف و استفاده بهینه از وقت باید برنامه ریزی کرد و با این کار رسیدن به هدف آسان‌تر خواهد شد، رعایت چند نکته ضروری است:1. نخستین گام مشخص کردن هدف است؛ 2. کارهای مهم امروز را یاد داشت کنیم؛ 3. بر اساس اهمیت و اولیت کارها، آنهارا دسته‌بندی و شماره گذاری کنید؛ 4. برای هر مرحله، وقتی تعیین گردد و زمان لازم را برای هر فعالیت در نظر گرفته شود؛ 4. در اجرایی برنامه تاخیر و تعلل نکنید.
منابع
-
ابو غده، عبدالفتاح، ارزش وقت نزد علمای اسلامی، مترجم محمد علی خالدی، شيراز: ایلاف، ۱۳۸۴ش.
-
قرضاوی، یوسف، تاثیر وقت در زندگی مسلمانان، دکتر محمود ابراهیمی، تهران: نشر احسان، ۱۳۷۱هـ .
-
فلاحی، مشعل عبدالعزيز، إبدأ كتابة حياتك – دمشق: دارالقلم، ۱۴۳۵ ق
۴. نارویی، عبداللطيف، مدیریت زمان، چاپ دوم، زاهدان: سروج، ۱۳۹۷ش.
