تحلیل و نقد مدرنیزم (نوگرایی) در پرتو اسلام «بخش بیست‌ویکم»

نویسنده: مهاجر عزیزی

تحلیل و نقد مدرنیزم (نوگرایی) در پرتو اسلام

بخش بیست‌ویکم

دلایل قرآنی بر حجیت قرآن

آیه‌های زیادی بر اثبات حجیت قرآن وجود دارد، اما در اینجا به ذکر چند آیه که دلالت همه‌جانبه و عمده دارد، بسنده می‌کنیم:

۱. خداوند متعال می‌فرماید: “وَنَزَّلْنَا عَلَيْكَ الْكِتَابَ تِبْيَانًا لِكُلِّ شَيْءٍ وَهُدًى وَرَحْمَةً وَبُشْرَى لِلْمُسْلِمِينَ»^[1]” «و ما این کتاب (قرآن) را بر تو نازل کردیم، که روشن‌گر هر چیز است، و هدایت و رحمت و بشارت برای مسلمانان است.»

این آیه اشاره بر این‌که دارد قرآن‌کریم به‌عنوان یک کتاب کامل و شامل تمامی احکام و چیزها را در امر دین و شریعت بیان نموده است، پس از این دانسته می‌شود که قرآن، منبع اصلی و اساسی دین و شریعت می‌باشد.

۲. در آیۀ دیگر پروردگار عالم فرموده است: “إِنِ الْحُكْمُ إِلَّا لِلَّهِ”^[2] «فرمان (و حکم) تنها از آنِ خداست.»

از این آیه نیز منبع اصلی بودن قرآن در شریعت اسلامی معلوم می‌شود. پروردگار عالم در این آیه، حکم‌گذاری و شریعت را مخصوص خود دانسته است و این حکم در قرآن نازل شده است.

۳. همچنان خداوند متعال می‌فرماید: “فَاحْكُم بَيْنَهُم بِمَا أَنزَلَ اللَّهُ”^[3] «پس در میان آنان به آنچه خدا نازل کرده است، داوری کن.»

در این آیه خداوند متعال، پیامبر ^{صلی‌الله‌علیه‌وسلم} را مأمور می‌کند که براساس قرآن حکم و فیصله نماید؛ پس قطعاً قرآن مرجع اصلی تشریع و شریعت است.

۴. “الَّذِينَ آتَيْنَاهُمُ الْكِتَابَ يَتْلُونَهُ حَقَّ تِلَاوَتِهِ أُولَئِكَ يُؤْمِنُونَ بِهِ وَمَنْ يَكْفُرْ بِهِ فَأُولَئِكَ هُمُ الْخَاسِرُونَ” ترجمه: «کسانی‌که کتاب [الهی] به آنان داده شده، آن را چنان‌که شایستۀ تلاوت آن است، تلاوت می‌کنند، آنانند که به آن ایمان دارند. و کسانی‌که به آن کفر می‌ورزند، زیانکارانند.»

مراد از «يتلونه حق تلاوته» این است که قرآن را آن‌گونه که باید، تلاوت می‌کنند، یعنی به درستی پیروی و عمل می‌نمایند. حجیت قرآن در این است که هر کس به آن کفر ورزد، هم در دنیا و هم در آخرت زیان‌کار خواهد بود.

۵. خدای عزّوجل مردم را به مبارزه طلبیده است که اگر می‌توانند، همانند این قرآن بیاورند؛ ولی نتوانستند چنین کنند. چنان‌که خداوند می‌فرماید: “فَليَأتُواْ بِحَدِيثٖ مِّثلِهِۦ إِن كَانُواْ صَٰدِقِينَ”^[4] «اگر راست می‌گویند، پس گفتاری همانند آن بیاورند.»

و در جای دیگر فرموده است: “قُل فَأتُواْ بِسُورَةٖ مِّثلِهِۦ وَٱدعُواْ مَنِ ٱستَطَعتُم مِّن دُونِ ٱللَّهِ إِن كُنتُمۡ صَٰدِقِينَ”^[5] ترجمه: «بگو: اگر راست می‌گویید، پس سوره‌ای همانند آن بیاورید و هر که را جز خدا می‌توانید به یاری بخوانید.»

با آن‌که انگیزه‌ها و زمینه‌های کافی برای پذیرفتن این تحدّی و تلاش در آوردن همانند این کتاب وجود داشت، و هیچ مانعی هم در میان نبود، امّا آنان -که اهل زبان و فصاحت بودند- چنین نکردند؛ چون در حقیقت ناتوان از این کار بودند. و این خود به‌طور قطعی دلالت می‌کند که این کتاب، سخن بشر نیست (و به‌طور لزوم این آیه بر حجیت قرآن دلالت دارد.)^[6]

دلایل حدیثی بر حجیت قرآن

۱. پیامبر ^{صلی‌الله‌علیه‌وسلم} فرمود: “تَرَكْتُ ‌فِيكُمْ ‌أَمْرَيْنِ لَنْ تَضِلُّوا مَا تَمَسَّكْتُمْ بِهِمَا: كِتَابَ اللَّهِ وَسُنَّةَ رَسُولِهِ”^[7] «در میان شما دو چیز را باقی گذاشتم که اگر به آن‌ها چنگ بزنید، هرگز گمراه نخواهید شد: کتاب خدا و سنت رسول وی.»

استدلال: پیامبر گرامی اسلام ^{صلی‌الله‌علیه‌وسلم} در این حدیث، قرآن و سنت را دو منبع اصلی هدایت و شریعت معرفی کرده‌اند.

۲. از جمله آثار جامع دربارۀ حجّیت قرآن و لزوم تمسک به آن، سخن گهربار علی بن ابی‌طالب ^{رضی‌الله‌عنه} است که فرمود: “سمعت رسول الله ^{صلى الله عليه وسلم} يقول: كتاب الله فيه خبر ما قبلكم، ونبأ ما بعدكم، وحكم ما بينكم، هو الفصل ليس بالهزل، هو الذي لا تزيغ به الأهواء، ولا يشبع منه العلماء، ولا يخلق عن كثرة رد، ولا تنقضي عجائبه، هو الذي من تركه من جبار قصَمه الله، ومن ابتغى الهدى في غيره أضله الله، هو حبل الله المتين وهو الذكر الحكيم، وهو الصراط المستقيم، هو الذي من عمل به أُجر، ومن حكم به عدل، ومن دعا إليه هدي إلى صراط مستقيم.”[8] «شنیدم رسول الله ^{صلی‌الله‌علیه‌وسلم} می‌فرمود: «کتاب خدا (قرآن)، دربردارندۀ اخبار گذشتگان، آگاهی از آینده، و داوری در میان شماست. آن، سخنی قاطع است و شوخی و بیهوده نیست. قرآنی است که خواسته‌های نفسانی آن را منحرف نمی‌سازد، و علما از آن سیر نمی‌شوند، و با تکرار زیاد کهنه نمی‌گردد، و شگفتی‌هایش پایان‌ناپذیر است. کسی‌که آن را ترک کند و مستبد باشد، خداوند او را در هم می‌شکند؛ و هر کس هدایت را در غیر آن بجوید، خدا گمراهش می‌کند. قرآن، ریسمان محکم خدا، یادوارۀ حکیمانه، و راه راست است. هر که به آن عمل کند پاداش می‌گیرد،  و هر که بر اساس آن حکم کند، عادلانه رفتار کرده،  و هر که به سوی آن دعوت کند، به راه راست هدایت شده است.»

۳. عَنْ مُعَاذٍ  ^{رضی‌الله‌عنه}، “إِنَّ رَسُولَ اللهِ ^{صلى‌الله‌عليه‌وسلم} لَمَّا بَعَثَ مُعَاذًا ‌إِلَى ‌الْيَمَنِ ‌قَالَ ‌لَهُ: كَيْفَ تَقْضِي إِنْ عَرَضَ لَكَ قَضَاءٌ؟ قَالَ: أَقْضِي بِكِتَابِ اللهِ، قَالَ: فَإِنْ لَمْ تَجِدْهُ فِي كِتَابِ اللهِ؟ قَالَ: أَقْضِي بِسُنَّةِ رَسُولِ‌اللهِ ^{صلى‌الله‌عليه‌وسلم}، قَالَ: فَإِنْ لَمْ تَجِدْهُ فِي سُنَّةِ رَسُولِ اللهِ؟ قَالَ: أَجْتَهِدُ رَأْيِي لَا آلُو”[9] «وقتی پیامبر اکرم ^{صلى‌الله‌عليه‌وسلم} معاذ بن جبل ^{رضی‌الله‌عنه} را به یمن فرستاد، به او فرمود: «چگونه حکم می‌کنی وقتی یک قضیه‌ای برایت پیش شود؟» معاذ گفت: «به کتاب خدا.» پیامبر ^{صلی‌الله‌علیه‌وسلم} پرسید: «اگر در آن نیافتی؟» گفت: «به سنت پیامبر خدا.» فرمود: «اگر در سنت هم نیافتی؟» گفت: «با رأی و اجتهاد خودم تلاش می‌کنم و کوتاهی نخواهم کرد.»

۴. حارث ^{رضی‌الله‌عنه} از حضرت علی ^{رضی‌الله‌عنه} نقل می‌کند: “قيل لرسول الله ^{صلى‌الله‌عليه‌وسلم}: إن أمتك ستفتن بعدك. فسأل رسول الله ^{صلى‌الله‌عليه‌وسلم} أو سئل ما المخرج منها؟ قال: «بكتاب الله العزيز [الذى لا يأتيه الباطل من بين يديه ولا من خلفه تنزيل من حكيم حميد][10]، من ابتغى العلم فى غيره أضله الله، ومن ولى هذا الأمر من جبار فحكم بغيره قصمه الله.”[11] «گفته شد به پیامبر ^{صلى‌الله‌عليه‌وسلم}: امّتت بعد از تو دچار فتنه خواهند شد. پس یا پیامبر خود پرسید و یا از او پرسیده شد: راه نجات از آن فتنه چیست؟ فرمود: به کتاب خدای عزیز، همان کتابی که باطل نه از پیش رو و نه از پشت سر به سراغش نمی‌آید؛ کتابی است که از سوی خداوند حکیم و ستوده فرو فرستاده شده است. هر کس دانش را در غیر آن بجوید، خداوند او را گمراه می‌گرداند؛ و هر حاکم ستمگری که زمام امور را به دست گیرد و به غیر آن حکم کند، خداوند او را در هم می‌شکند.»

ادامه دارد…

بخش قبلی | بخش بعدی