قرآن؛ معجزه‌ای فراتر از زمان «بخش شانزدهم»

نویسنده: دوکتور نورمحمد محبی

قرآن؛ معجزه‌ای فراتر از زمان

بخش شانزدهم

آثار و ثمرات اعجاز علمی قرآن

تحقیقات در اعجاز علمی قرآن کریم، دستاوردهای مهم و فراوانی برای فرد، جامعه و جهان اسلام به همراه دارد که قرار ذیل به برخی از آن­ها اشاره می­کنیم:

۱. نمایان شدن معجزه‌ای متناسب با عصر علم 

در حالی‌که معاصران پیامبر ﷺ معجزات حسی را با چشمان خویش مشاهده کردند، خداوند برای مردم این عصر، معجزه‌ای را متناسب با زمان آنان قرار داد و آن اعجاز علمی قرآن و سنت است.

اهل این زمان، بیش از هر چیز، به برهان علمی تسلیم می‌شوند؛ پس این معجزه‌ایست که با فطرت و عقل آنان سازگار است و حقانیت قرآن و رسالت محمد ﷺ را اثبات می‌نماید.

۲. ایجاد پیوند میان علم و دين

خداوند متعال، تفکر در آفرینش آسمان‌ها و زمین را راهی برای ایمان به خود، ایمان به پیامبرش و پذیرش دین برحق قرار داده است.

علم حقیقی نه تنها در تضاد با دین نیست؛ بلکه خود گواهی بر صدق آن است و می‌تواند پل ارتباطی میان علم و عقیده باشد.

۳. اصلاح مسیر علم به سوی اهداف الهی

امت اسلامی توانایی آن را دارد که مسیر علم را اصلاح کند و آن را در مسیر درست قرار دهد، چنان‌که علم به ایمان منتهی شود و مؤید و گواهی بر مطالب قرآن گردد و اثباتی بر حقانیت اسلام باشد.

۴.تشویق به تفکر، تعقل و عبادت فکری

تفکر در خلقت آسمان‌ها و زمین از برترین عبادات است و تدبر در معانی احادیث پیامبر ﷺ از بلندترین مراتب عبودیت.

تحقیقات اعجاز علمی، این تفکر را با ایمان و دعوت به سوی خداوند حکیم یک‌جا می‌سازد.

۵. تشویق امت به تحقیق و نوآوری علمي

الهام‌بخشی برای محققان مسلمان

این تحقیقات باعث تقویت باورهای دینی در دل‌های مؤمنان می‌شود و در مقابل، به شبهاتی که الحاد با نام علم وارد ذهن‌ها می‌کند، پاسخ قاطع می‌دهد.

۶. ابزار مؤثر در پاسخ به شبهات الحادی

همچنین، ابزار مؤثری در دعوت غیرمسلمانان به دین اسلام به شمار می‌رود.

۷. الهام‌بخشی به محققان در مطالعات علمی

کلام خداوند درباره‌ی اسرار مخلوقاتش می‌تواند برای محققان مسلمان، راهنمایی روشن و الهام‌بخش باشد که به کشف نتایج علمی کمک کند و تلاش‌های تحقیقاتی را آسان‌تر گرداند.

۸. ایجاد اعتماد به دین و منابع آن در نسل جدید

۹. تبدیل اعجاز علمی به فریضه کفایی برای حفظ دین

با توجه به جایگاه بزرگ این موضوع در دین، دانش، دعوت و دفاع از ایمان، تحقیق در اعجاز علمی، از جمله‌ی فریضه‌های کفایی است که بر عهده‌ی جمعی از امت قرار دارد و ترک آن باعث مسئولیت بر دیگران می‌گردد.

۱۰. تکلیف کفایی برای حفظ دین و اثبات حقانیت آن. [1]

چالش‌ها و احتیاط‌ها

تفسیر علمی قرآن کریم اگر بدون ضابطه و روش علمیِ دقیق صورت گیرد، نه‌تنها به فهم دُرُست آیات کمک نمی‌کند؛ بلکه ممکن است موجب کج­فهمی و انحراف از مقاصد اصلی آن گردد. برخی از پیامدهای این منهج نادُرُست عبارت‌اند از:

۱. تفسیر به رأی و غیرعلمی:

   اگر مفسر صلاحیت علمی نداشته باشد، تفسیر او به رأی شخصی تبدیل شده و فاقد ارزش علمی و دینی است.

۲. تطبیق‌های نادُرُست با نظریه‌های ناپایدار:

   تفسیر قرآن کریم بر مبنای فرضیات یا نظریاتی که بعداً باطل می‌شوند، اعتبار قرآن کریم را زیر سؤال می‌برد.

۳. تحمیل مفاهیم علمی جدید بر زبان قرآن:

   برخی آیات با اصطلاحات علمی معاصر تطبیق داده می‌شوند که هیچ جایگاهی در زبان و عرف قرآن کریم ندارند و این موجب تحریف معنا می‌شود.

۴. کاهش جایگاه قرآن کریم به کتابی علمی:

   قرآن کریم کتاب هدایت است نه کتاب علوم طبیعی؛ تمرکز افراطی بر ابعاد علمی، رسالت اصلی آن را کمرنگ می‌سازد.

۵. تقدیم فرضیه بر نص قرآنی:

   در برخی موارد، قرآن تابع نظریه‌ها قرار می‌گیرد، نه مرجع آن؛ این خلاف روش علمی و اصول تفسیر است.

۶. ضعف علمی نویسندگان:

   بسیاری از نویسندگان اعجاز علمی، نه در علوم تجربی تخصص دارند و نه در علوم شرعی و این دوگانگی موجب خطاهای مضاعف می‌شود.

۷. تحریف معنای آیات به‌خاطر فرضیات علمی:

   برای تطبیق آیه با نظریه، معنای آیه تغییر می‌یابد؛ همانند کاری که برخی فرق منحرف مانند معتزله با عقل‌گرایی افراطی انجام دادند.

۸. فقدان معیار برای ثبوت علمی:

   مشخص نیست که چه کسی یا چه نهادی حق دارد بگوید کدام نظریه «حقیقت قطعی» است؛ این ابهام، مبنای تفسیر علمی را متزلزل می‌سازد.

۹. تبدیل نظریه به عقیدۀ دینی:

   وقتی نظریه‌ای علمی با قرآن کریم تطبیق داده می‌شود، گویی آن نظریه به حقیقت دینی تبدیل شده و این موجب خلط علم با عقیده می‌گردد.

۱۰. ادعای بی‌اساس در دعوت به اسلام:

    پاره‌ای از مروّجان اعجاز علمی، آن را تنها راه دعوت به اسلام می‌دانند، حال‌آن‌که بیشتر گروندگان به اسلام، به دلایل فطری، اخلاقی و ایمانی اسلام را پذیرفته‌اند.

۱۱. نادیده‌گرفتن فهم سلف صالح:

    تفسیرهایی که مخالف فهم صحابه و تابعین رضی الله عنهم باشند، مردودند اگرچه با علم تجربی هم‌خوانی ظاهری داشته باشند.

بر همین اساس، پایبندی به اصول روش‌مند و دقیق در تفسیر علمی قرآن، ضرورتی انکارناپذیر است؛ تا هم شأن قرآن حفظ شود و هم فهم علمی از آن در مسیر درست شکل گیرد. [2]

در اخیر به عنوان خلاصه عرض کرده می­شود که «اعجاز علمی قرآن کریم»، نه تنها بازتاب صدق رسالت پیامبر اسلام صلی الله علیه وسلم است؛ بلکه تبلور استمرار اعجاز در عصر علم می­باشد. تطبیق قطعیات علمی با دلالت‌های وحی، راهی برای کشف طبقات عمیق­تر قرآن کریم است که حجیت وحی را در زبان امروزین به نمایش می‌گذارد.

این مسأله نیازمند التزام به اصول دقیق علمی، تسلط زبانی و التزام به منهج سلف صالح است.

«اعجاز علمی» با رعایت ضوابط معتبر، می‌تواند ایمان را تعمیق بخشد، نگاه علمی را از الحاد جدا سازد، و دریچه‌ای نو برای درک حقیقت قرآن فراهم کند.

ادامه دارد…

بخش قبلی | بخش بعدی

([1])  مفهوم از موسوعة الإعجاز العلمي في القرآن والسنة:۱/۱۸-۱۹.

([2])  مفهوم و فشرده از: الإعجاز العلمي إلى أين: (ص۱۹-۲۶).