اخلاص و للهیت در دین اسلام یک اصل ثابت و بسیار مهم است و حتی صحیح ترین کتاب حدیث اهل سنت یعنی صحیح بخاری نیز اشاره به اخلاص دارد؛ اخلاصی که حتی در نیت‌ها نیز باید مراعات شود و مدنظر قرار گیرد چه رسد به اعمال و عبادات که در آن‌ها قطعا از ارزش و اهمیت بالاتری برخوردار است.
اخلاص یعنی انجام هرکاری برای رضای خداوند سبحان نه به خاطر ریا و شهرت؛ زیرا در دین مقدس اسلام، هر فرد مسلمان مخلص، کارها و اعمال نیک را برای اینکه دیگران او را ببینند و او را تعریف و تمجید کنند و ستایشش بنمایند، انجام نمی‌دهد؛ بلکه مقصود مسلمان، رضایت الله تعالی است و رضایت با ریاکاری و سمعه دست یافتنی نیست و نیازمند اخلاص و للهیت است.
بنابراین، هر فرد مسلمان باید در همه اعمال خود نیت خود را پاک و خاص نموده تا اعمال و عبادات او از جانب الله متعال پذیرفته شوند؛ چراکه الله تعالی تنها اعمالی را می‌پذیرد که خالص به خاطر او و برای طلب رضایتش انجام داده شده باشند؛ چنانکه در کتاب مقدس خود قرآن عظیم الشأن می‌فرماید: «وَمَا أُمِرُوا إِلَّا لِيَعْبُدُوا اللَّهَ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ حُنَفَاءَ وَيُقِيمُوا الصَّلَاةَ وَيُؤْتُوا الزَّكَاةَ وَذَلِكَ دِينُ الْقَيِّمَةِ»؛ [بینه: ۵] ترجمه: «و آنان فرمان نیافتند جز اینکه الله را بپرستند در حالی که دین خود را برای او خالص گردانند (و از شرک و بت‌پرستی) به توحید (و دین ابراهیم) روی آورند و نماز را بر پا دارند و زکات را بپردازند و این است آیین راستین و مستقیم.»
در جای دیگری نیز در ضمن اخطار به ریاکاران، در مورد اخلاص می‌فرماید: «إِنَّا أَنْزَلْنَا إِلَيْكَ الْكِتَابَ بِالْحَقِّ فَاعْبُدِ اللَّهَ مُخْلِصًا لَهُ الدِّينَ ﴿۲﴾ أَلَا لِلَّهِ الدِّينُ الْخَالِصُ وَالَّذِينَ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِهِ أَوْلِيَاءَ مَا نَعْبُدُهُمْ إِلَّا لِيُقَرِّبُونَا إِلَى اللَّهِ زُلْفَى إِنَّ اللَّهَ يَحْكُمُ بَيْنَهُمْ فِي مَا هُمْ فِيهِ يَخْتَلِفُونَ إِنَّ اللَّهَ لَا يَهْدِي مَنْ هُوَ كَاذِبٌ كَفَّارٌ ﴿۳﴾»؛ [زمر: ۲-۳] ترجمه: «بی‌گمان ما (این) کتاب را به حق بر تو نازل کردیم، پس الله را پرستش کن و دین را برای او خالص گردان. آگاه باشید که دین خالص از آن الله است و کسانی که به جای او معبودان (و اولیایی) گرفتند (و گفتند) این‌ها را نمی‌پرستیم جز برای این که ما را به الله نزدیک کنند، بی‌گمان الله (در روز قیامت) میان آنان در آنچه اختلاف داشتند، داوری می‌کند، همانا الله آن کسی را که دروغگوی ناسپاس است، هدایت نمی‌کند.»
پیامبر بزرگ اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وسلم) نیز می‌فرماید: «إِنَّ اللهَ لَا يَقْبَلُ مِنَ الْعَمَلِ إِلَّا مَا كَانَ لَهُ خَالِصًا، وَابْتُغِيَ بِهِ وَجْهُهُ.»؛ یعنی: «خداوند هیچ عملی را نمی‌پذیرد مگر آنکه خالص و پاک برای او بوده و به‌خاطر رضای او انجام داده شده باشد.
اخلاص، یکی از ویژگی‌های دائمی مسلمان است، چه او خدمتگار، تاجر، فرمانده به معروف و نهی از منکر باشد یا هر شغل دیگری را داشته باشد؛ زیرا همه مسلمانان به خدمت دین مبین اسلام می‌پردازند و هر کس در کار خود به درستی عمل می‌کند. خداوند متعال به ما دستور داده است که در همه امور زندگی با دقت و صداقت رفتار کنیم. کسی که در کار امر به معروف و نهی از منکر با اخلاص و خیرخواهی عمل کند، بدون چشم‌داشت و ریاکاری، و این فریضه الهی را همچون یک وظیفه‌ی مقدس انجام دهد، بی‌شک خداوند تعالی پاداش‌ها و مکافات ارزشمندی به او خواهد بخشید. یکی از این پاداش‌های الهی این است که شیطان از مسلمان صادق دور می‌ماند و نمی‌تواند او را وسوسه کند یا به او نزدیک شود؛ زیرا خداوند متعال مؤمنان صادق را از شر شیطان حفاظت می‌کند.
در قرآن کریم، در داستان شیطان که پس از رانده شدن از بهشت، به درگاه خداوند متعال عرضه داشت، از زبان شیطان چنین نقل شده است: «قَالَ رَبِّ بِمَا أَغْوَيْتَنِي لَأُزَيِّنَنَّ لَهُمْ فِي الْأَرْضِ وَلَأُغْوِيَنَّهُمْ أَجْمَعِينَ ﴿۳۹﴾ إِلَّا عِبَادَكَ مِنْهُمُ الْمُخْلَصِينَ ﴿۴۰﴾»؛ [حجر: ۳۹-۴۰] ترجمه:«[شیطان] گفت: «پروردگارا! به سبب اینکه مرا گمراه ساختی، قطعا من (گناه و بدی‌ها را) در زمین در نظرشان زینت می‌دهم و همگی آنان را گمراه می کنم. مگر بندگان مخلص تو را از(میان) آنان.»
همچنین خداوند متعال درباره پاداش مخلصان در آخرت می‌فرماید: «إِلَّا الَّذِينَ تَابُوا وَأَصْلَحُوا وَاعْتَصَمُوا بِاللَّهِ وَأَخْلَصُوا دِينَهُمْ لِلَّهِ فَأُولَئِكَ مَعَ الْمُؤْمِنِينَ وَسَوْفَ يُؤْتِ اللَّهُ الْمُؤْمِنِينَ أَجْرًا عَظِيمًا»؛ [نساء: ۱۴۶] ترجمه: «مگر آنانی که توبه کردند و جبران و اصلاح نمودند و به الله تمسک جستند و دین خود را برای الله خالص گرداندند، پس اینان با مؤمنان خواهند بود و الله به زودی مؤمنان را پاداش بزرگی خواهد داد.»
بنابر این، یکی از شرایط بسیار مهم و اساسی در امر به معروف و نهی از منکر، موضوع اخلاص است. دعوت‌کننده باید با تمام دل و با نیت خالص، ویژه برای جلب رضایت الله تعالی، مردم را به کارهای نیک فراخواند و از بدی‌ها بازدارد. این کار باید با ارزشی معادل سایر عبادات دیده شود و با صداقت کامل انجام شود. نباید به هیچ وجه به خاطر دیده شدن، ریاکاری یا شهرت، امر به معروف و نهی از منکر صورت گیرد؛ زیرا الله تعالی از ریاکاران خوشش نمی‌آید و اعمال ریاکارانه را نمی‌پذیرد. در عوض، بندگان مخلص خود را دوست دارد و در قیامت به آن‌ها مقامات بلند و پاداش‌های ارزشمندی اعطا می‌کند. به همین خاطر است که اخلاص و انجام امر و نهی برای خداوند، و نه برای اهداف دنیوی و مادی، از شرایط بسیار مهم امر به معروف و نهی از منکر محسوب می‌شود.
By محمد فاتح