آسایش دو گیتی تفسیر این دو حرف است با دوستان مروت با دشمنان مدارا
چکیده
مدارا یکی از صفات برجسته‌ی انسانی است. که خداوند این ویژگی را در قرآن به عنوان نعمت و رحمت الهی قلمداد فرمود. مدارا به عنوان یک فضیلت والای اخلاقی که دارای اثری به سزا در حوزهی اخلاق فردی و اجتماعی است از اصولى است که در بهبود و رشد روابط انسان با دیگران، تاثیر شگرفى و رعایت آن برای ارامش عمومی جامعه ضروری است. این خصلت بسیاری از فضیلتها را در درون خود جای داده است از قبیل فروتنی، انسان دوستی، بردباری و خویشتن داری، فرو بردن خشم، دوری از کینهتوزی، دوری از خشونت و سختگیری، ترک ستیزهجویی، پرهیز از دشنامگویی، آسانگیری و بالاخره مقابله به نیکی در مقابل بدی‌ها، مدارا به معنای ملاطفت و نرمی و ملایمت و در لغت به معنی پرهیز از درگیری با کسی به خاطر شر اوست.
این فضیلت اخلاقی از جمله‌ی صفاتی است که آدمی را در دنیا و آخرت به مراتب بلند و درجات ارجمند می‌رساند. مدارا نقش بسیار سازنده‌ای در زندگی خانوادگی و اجتماعی انسان دارد. زندگى پر از ناگواریهایى است که انسان با آن رو برو مىشود. اگر انسان بنا را بر مدارا کردن با مردم نگذارد و در مشکلات و ناهمواریها، با دیگران به تندى و خشونت رفتار کند، هم به اعتبار اجتماعى و هم به سلامت دینى و اخلاقى خود لطمه خواهد زد.
مدارا از مهمترین عوامل تحکیم خانواده و از مصادیق بارز حسن خلق میباشد. استحکام بنیان خانواده در سایه نرمخویی، بستری مناسب برای تربیت و رشد نسلهای سالم و شاداب فراهم میسازد. عدم تعامل افراد در محیط خانواده، سبب ناسازگاری و ایجاد تنش و ناامنی روانی میشود؛ از اینرو پرداختن به فواید و تأثیر این صفت در ایجاد روابط خانوادگی سالم ضروری است. هدف، بالابردن روحیه سازگاری و تقویت آن بین همسران و معرفی فواید مدارا در خانواده است.
در طول زندگی مشترک، ممکن است اعضای خانواده دارای شرایط یا صفات خاصی باشند که تحمل آن برای طرف مقابل امکانپذیر نباشد. در این شرایط آنچه میتواند تداوم زندگی مشترک را تضمین کند، مدارا است.
مقدمه
خانواده حساسترین و مهمترین اجتماعی است که از حداقل دو انسان (زن و شوهر) تشکیل میشود. این جامعه به ظاهر کوچک تجلیگاه صمیمانه‌ترین روابط بین دو نفر است که معمولاً پیشینه‌ی آشنایی طولانی ندارند و در عین حال مبدأ پیدایش و کانون پرورش انسان‌های دیگری هستند به همین دلیل می‌توان گفت: خانواده مهمترین نهاد اجتماعی است. پیدایش و پایداری رابطه‌ی صمیمانه و حفظ و صیانت از آن نیازمند پشتوانه‌ای محکم است، تا اعضای خانواده در سایه‌ی آن به کمال مطلوب نایل گردند. دین اسلام به عنوان آخرین و کامل‌ترین آیین، برای دستیابی به زندگی سالم و توأم با سازگاری و آرامش، اصولی را ارائه می‌دهد که یکی از مهمترین و اساسی‌ترین آنها «رفق» و «مدارا» در نهاد خانواده و جامعه است.
واژه‌شناسان «رفق و مدارا» را به معنای نرمخویی، مهربانی، ترک زور و خشونت تعریف کرده‌اند. مدارا نقش بسیار مؤثری در زندگی خانوادگی و اجتماعی انسان ایفا می‌کند. بقای دین و دنیا، فراوانی خیر و برکت، استحکام دوستی‌ها و صمیمیت‌ها، پنهان ماندن عیوب، و از میان رفتن کینه و دشمنی از جمله‌ی آثار و برکات رفق و مدارا می‌باشند. مدارا یکی از مفاهیم اخلاقی محوری در قرآن است. دامنه‌ی مفهوم مدارا به قدری وسیع است که می‌توان آن را به عنوان یک حوزهی معنایی مستقل در نظر گرفت و روابط مفاهیم دیگر را با آن مشخص کرد. بر این اساس، می‌توان مدارا را در تعاملات اجتماعی به کار برد. مفهوم مدارا در آیات قرآنی با مفاهیمی مانند عفو، صفح، صلح، صبر، سلم و مغفرت مرتبط شناخته میشود.
مدارا به معنای رفتار نرم و ملایم در کارها و پرهیز از خشونت، تندی و سختگیری است. خداوند مسلمانان را به ویژگی زیبای مداراجویی در رفتارها توصیه کرده است، آن‌گونه که در قرآن آمده است: «خُذِ الْعَفْوَ وَأْمُرْ بِالْعُرْفِ وَأَعْرِضْ عَنِ الْجَهِلِينَ»، که معنای آن است: «گذشت را پیشه کن، به کارهای شایسته فرمان ده و از نادانان روی برگردان!».
و همچنین خداوند متعال میفرماید: «وَلَا تَسْتَوِي الْحَسَنَةُ وَلَا السَّيِّئَةُ ادْفَعْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ فَإِذَا الَّذِي بَيْنَكَ وَبَيْنَهُ عَدَاوَةٌ كَأَنَّهُ وَلِيٌّ حَمِيمٌ»؛ یعنی: «و نیکی با بدی یکسان نیست (بدی را) با آنچه خود بهتر است دفع کن آنگاه کسی که میان تو و میان او دشمنی است گویی دوستی یکدل میگردد.»
بر پایهی کاربردهای رفق و مدارا در قرآن و حدیث؛ معناهایی از قبیلِ ملاطفت، مهربانی، تحمّل، راه آمدن، بلند نظری و گشادگی را معادل دو واژه‌ی رفق و مدارا می‌توان قرار داد.
واژه‌شناسان رفق و مدارا را چنین معنا کرده‌اند: «الرِّفْقُ: اللُّطْفُ و هو ضِدُّ العُنْف»؛ رفق به معنای لطف در برابر زور است.
رفق یعنی نرمخویی، رأفت، ترک زور و خشونت در سخن و عمل در برابر مردم در تمام حالات، چه این‌که از طرف مردم خلافی نسبت به انسان سربزند یا نه.
در تعاملات انسانی، چه در رفتار انسان‌ها با یکدیگر و چه در ساحت خانواده‌ها طبعاً پاره‌ای ناملایمات پیش می‌آید که گریزی از آن نیست. امّا اگر قرار باشد تندی و خشونت و برخوردهای خشن بر روابط انسان حکمفرما شود، پیوسته انرژی انسان در درگیری‌ها هدر خواهد رفت و از هدف و مقصد خود از زندگی باز می‌ماند.
اصل رفق و مدارا موجب میشود سرمایه‌ها و توانایی‌های انسان همه در یک سو و در راه مقصد و هدف غایی‌اش هزینه شود. هنگامی که پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وسلم) به پیامبری مبعوث شدند، خداوند متعال آیهی زیر را بر او نازل کرد که در واقع دستورالعملی در تبلیغ رسالت و شیوه‌ی درست برخورد با مردم است.
«خُذِ العَفوَ وَ أمُر بِالعُرفِ وَ أَعرِض عَنِ الجاهِلين»؛ «گذشت پیشه کن، و به (کار) پسندیده فرمان ده، و از نادانان روی برگردان.»
اهمیت رفق و مدارا در اسلام
در اهمیت رفق و مدارا همین بس که از صفات خدای بزرگ خوانده میشود: «حَدَّثَنَا عَفَّانُ، قَالَ: حَدَّثَنَا حَمَّادُ بْنُ سَلَمَةَ، قَالَ: أَخْبَرَنَا يُونُسُ، وَحُمَيْدٌ، عَنِ الْحَسَنِ، عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ مُغَفَّلٍ، عَنِ النَّبِيِّ (صلی‌الله‌علیه‌وسلم) قَالَ: «إِنَّ اللهَ عَزَّ وَجَلَّ رَفِيقٌ يُحِبُّ الرِّفْقَ، وَيُعْطِي عَلَى الرِّفْقِ مَا لَا يُعْطِي عَلَى الْعُنْفِ» حضرت رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وسلم) میفرماید: «خداى عز و جل ملایم است و ملایمت را دوست دارد، و پاداشى که به ملایمت می‌دهد به خشونت و سخت‌گیرى نمی‌دهد».
«حدثنا هشيم، عن علي بن زيد، عن سعيد بن المسيب، قال: قال رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌وسلم): «رأس العقل بعد الإيمان بالله مداراة الناس، …» حضرت رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وسلم) میفرماید: «بدان‌که بعد از ایمان به خدا، مدارا کردن با مردم حیاتی‌ترین جزء عقل است». پس نتیجه خِرَدورزی مدارا کردن با مردم است.
By محمد فاتح