اسلام چتری بزرگ است که تمام پیروان خویش را از سوز گرمای آفات و بلیات و سرمای مصایب و مشکلات حفاظت میکند و تمام کسانی را که وارد این محدودهٔ فراخ و ایمن میشوند، از گیرافتادن در دام شبهات و بندماندن در زندان شک و تردید بازمیدارد و دل و ضمیرش را از آلودهشدن و آغشتهشدن به آلایندههای روح و روان مصون نگه میدارد.
در کنار اینها، اسلام مجموع افرادی را که در این دایرهٔ وسیع گردهم جمع میشوند و به دنبال دستیابی به هدف واحد تلاش مینمایند، به همدیگر پیوند میدهد و راههای آشنایی و تضاعف حسِ یکیبودن را به رویشان میگشاید و اسبابش را تقویت مینماید. یکی از شیوههای آشنایی بیشتر با همدیگر و شناخت متقابلانه، سلامدادن است.
تعریف سلام
واژهٔ سلام از ریشهٔ سلامت بهمعنای درامانبودن و درامانماندن از سوی سلامدهنده است و دروازهای برای برقراری ارتباط پویاتر و تعلق قویتر و رابطهٔ مستحکمتر تلقی میشود.
شیواترین سخن و پرتکرارترین جملهٔ اهل بهشت برای همدیگر همین الفاظ سلامدادن است؛ سلامدادن از زندگی دنیوی آغاز میشود و تا بهشت امتداد پیدا میکند و سخنی شنیدنی و آرامشبخش برای اهالی دنیا و برای بهشتیان محسوب میشود.
هرچقدر آداب اخلاقی و اسلامی، بهویژهٔ سلامدادن، در جامعه مروج شود و جا بیفتد و بیشتر لحاظ شود، آن جامعه رو به تعالی اندیشه و ترقی معنویت میرود و آحاد آن جامعه مردمانی متین، مهربان و باوقار بار میآیند و گزندی از سوی آنان کسی را تهدید نمیکند. اینهمه حاصل گردننهادن به تعالیم دین اسلام و پیادهکردن آنها در زندگی فردی و اجتماعی است.
یکی از این موارد مهمِ اجتماعی و تربیتی سلامدادن است که در این مقاله اندکی ابعاد آن را از سرمنشأ قرآنی و حدیثی همراه با برشماری نکات تربیتی و اجتماعی آن، مورد بررسی قرار میدهیم؛ به امید اینکه هر جامعهای، بهخصوص جامعهٔ افغانستان، همیشه پیامآور سلامت و صلح و سازش در جهان گردد و بوی خوش امنیت از باغستان آن دل و دماغ جهانیان را معطر نماید.
سلامدادن از منظر قرآنکریم
قرآنکریم اولین و معتبرترین نهاد دین و دربردارندهٔ تمام احکام و فرامین اسلام و عصارهٔ آنهاست. در قرآنکریم تمام دستورات تربیتی برای ساختن نسلها و پرداختن به آنها مورد تذکره و تبصره واقع شده است. یکی از این موارد حیاتی و پیوندساز، سلامدادن به همدیگر است که در آیات متعدد انواع آن تکرار شده است. در ادامه به ذکر و نقل برخی از این آیات میپردازیم:
در قرآنکریم سه نوع سلامدادن در سه موقعیت ذکر شده است:
الف: به هنگام اولین ملاقات و ورود و حضور در مجلسی؛ چنانکه خداوند از داستان حضرت ابراهیم علیهالسلام نقل کرده است:
۱. «إِذْ دَخَلُوا عَلَيْهِ فَقٰالُوا سَلاٰماً قٰالَ إِنّٰا مِنْكُمْ وَجِلُونَ» ترجمه: «آنگاه که نزدش رفتند و سلام گفتند، گفت: ما از شما میترسیم.» (حجر: ۵۲)
۲. «إِذْ دَخَلُوا عَلَيْهِ فَقٰالُوا سَلاٰماً قٰالَ سَلاٰمٌ قَوْمٌ مُنْكَرُونَ» ترجمه: «آنگاه که نزدش رفتند و سلام گفتند؛ او نیز سلام گفت (و عرض کرد که شما) گروهی ناشناس هستید.» (ذاریات: ۲۵)
۳. «وَ لَقَدْ جٰاءَتْ رُسُلُنٰا إِبْرٰاهِيمَ بِالْبُشْرىٰ قٰالُوا سَلاٰماً قٰالَ سَلاٰمٌ فَمٰا لَبِثَ أَنْ جٰاءَ بِعِجْلٍ حَنِيذٍ» ترجمه: «و فرشتگان ما، با مژده و بشارت نزد ابراهیم آمدند و به او سلام گفتند؛ او نیز سلام گفت و بیدرنگ برایشان گوسالهای بریان آورد.» (هود: ۶۹)
یعنی همیشه وقتی وارد مجلسی میشویم یا با کسی ملاقات میکنیم، قبل از هر سخن و اقدامی، سلام عرض کنیم و سر صحبت را با کلمات دعاییِ سلام باز کنیم.
ب: به هنگام برخورد و رویارویی با انسانهای جاهل و نابهخرد و بهمنظور اجتناب از درگیری و اتلاف وقت؛ چنانکه در این آیه میخوانیم:
۴. «وَ عِبٰادُ اَلرَّحْمٰنِ اَلَّذِينَ يَمْشُونَ عَلَى اَلْأَرْضِ هَوْناً وَ إِذٰا خٰاطَبَهُمُ اَلْجٰاهِلُونَ قٰالُوا سَلاٰماً» ترجمه: «و بندگان پروردگار رحمان، كسانى هستند كه روى زمين با آرامش و فروتنى راه مىروند، و هنگامى كه افراد نادان، آنان را مورد خطاب قرار مىدهند، سلام -سخن مسالمتآميزی- مىگویند.» (فرقان: ۶۳)
همانطور که سلامدادن آغاز کلام است، میتواند فرجامبخش مجالس و فیصلهکن درگیریها نیز باشد و با گفتن جملهٔ «السلام علیکم» به همهٔ چیز خاتمه داد.
ج: به هنگام روبهروشدن با همدیگر در بهشت؛ چنانکه خداوند در آیات متعدد فرموده است:
۵. «لاٰ يَسْمَعُونَ فِيهٰا لَغْواً إِلاّٰ سَلاٰماً وَ لَهُمْ رِزْقُهُمْ فِيهٰا بُكْرَةً وَ عَشِيًّا» ترجمه: «در بهشت هیچ سخن بیهودهای نمیشنوند؛ بلکه تنها سلام و درود میشنوند و روزیشان در بهشت هر صبح و شام آماده است.» (مریم: ۶۲)
۶. «أُوْلٰئِكَ يُجْزَوْنَ اَلْغُرْفَةَ بِمٰا صَبَرُوا وَ يُلَقَّوْنَ فِيهٰا تَحِيَّةً وَ سَلاٰماً» ترجمه: «چنین کسانی به پاس شکیبایی و صبرشان منازل و جایگاه رفیعی (در بهشت) پاداش مىگیرند و در آن با درود و سلامى (از سوى پروردگار و فرشتگان) روبهرو مىشوند.» (فرقان: ۷۵)
۷. «إِلاّٰ قِيلاً سَلاٰماً سَلاٰماً» ترجمه: «و تنها سخنی میشنوند که سراسر سلام و درود (و پاک از هر عیب و نقص) است.» (واقعه: ۲۶)
این حالت بالاترین آرمان هر مسلمان است که بتواند شایستگی ورود به بهشت را در پرتو اعمال حسنه و لطف و عنایت خداوند از آن خویش نماید و در تقابل با همدیگر در باغستانهای آن، به همدیگر سلام بدهند و از نعمتهای بیپایان و همیشگی خداوند لذت ببرند.
سلامدادن از منظر حدیث نبوی
حدیث دومین منبع تشریع و مفسر آیات قرآنکریم است که از زبان گوهربار پیامبراکرم صلیاللهعلیهوسلم بیان شده است. گنجینهٔ احادیث گویای تمام درسهای زندگی با درنظرداشت تمام ابعاد آنهاست.
پیامبراکرم صلیاللهعلیهوسلم دربارهٔ اهمیت و فضیلت سلامدادن فرموده است: «إِنَّ أَوْلَى النَّاسِ بِاللَّهِ مَنْ بَدَأَهُمْ بِالسَّلَامِ.» ترجمه: «نزدیکترین مردمان به من کسی است که در سلامدادن پیشی کند.»
این حدیث مختصر یک شیوهٔ آسان در برخوردها و تعاملها را برای مسلمانان آموزش داده است که همانا سلامدادن میباشد و در کنار آن، به فضیلت و برتری و قرب سلامدهنده به پیامبراکرم صلیاللهعلیهوسلم اشاره کرده است.
چه فضیلت والا و مرتبت عُلیاست که بندهای تنها با پایبندیکردن به یکی از آداب اجتماعی به مقامی برسد که قرب و نزدیکی پیامبراکرم صلیاللهعلیهوسلم را از آن خویش کند؛ چه آسان چه خوب.
اکنون میپردازیم به نکتههای تربیتی و اجتماعی سلامدادن.
By محمد فاتح