پیش‌درآمد: یکی از مهم‌ترین موارد مختلف‌فیه میان اهل سنت و جماعت و گروه‌های انحرافی به‌ویژه گروه جهمیه، مسائل مربوط به آخرت و امور غیبی هستند. پل صراط نیز از همان مواردی است که اهل سنت و جماعت آن را قبول دارد و آثاری را که در مورد آن وارد شده است، می‌پذیرد؛ اما گروه جهمیه منکر پل صراط است و این گروه، اولین گروهی بود که منکر پل صراط شد و بعد از آن‌ها معتزله این باور را از آنان گرفت. ما در این بخش از تحقیق می‌خواهیم این موضوع را طبق هر دو دیدگاه بیان کنیم؛ اما قبل از آن بهتر است معنای لغوی و اصطلاحی صراط را واضح نمائیم.
صراط در لغت و اصطلاح
صراط در لغت
صراط در لغت از مادۀ صرط یصرط صرطا وصراطا گرفته شده است.
در این لغت، سه شیوه خواندن درست است. با صاد: صراط. با سین: سراط. و با زا: زراط که معنای هرسه آن‌ها یکی (راه و مسیر) است.
جوهری می‌نویسد: «الصراط، السراط و الزراط به معنای: راه است.»
ابن فارس می‌نویسد: «الصراط: الصاد والراء والطاء، این صیغه از نوع ابدال است و با سین نیز آمده است که معنای آن راه است.»
فیروزآبادی می‌نویسد: «الصراط با کسر الصاد: به معنای راه و با سین یک لغت دیگر است.»
زهری می‌نویسد: «صراط با صاد لغت قریش اوائل است و این کلمه در قرآن استفاده شده است. عموم عرب‌ها آن را با سین (سراط) می‌خوانند.»
صراط در اصطلاح
علما برای پل صراط معانی زیادی بیان داشته‌اند که در اینجا برخی از آن‌ها را ذکر می‌کنیم:
امام نووی رحمه‌الله در تعریف آن می‌نویسد: «پلی است بر پشت جهنم که همۀ مردم بر آن عبور می‌کنند.»
سفارینی رحمه‌الله می‌نویسد: «پلی است که بر روی جهنم قرار می‌گیرد و تمام مخلوقات بر آن عبور می‌کنند.»
دکتر ذیاب بن مدحل علوی می‌نویسد: «پلی است که روی جهنم نصب می‌شود، اولین و آخرین افراد بر آن وارد می‌شوند و کسی را که خداوند متعال بخواهد از روی آن پل، عبور می‌کند و به جنت می‌رود.»
دیدگاه جهمیه
قبل از این‌که دیدگاه جهمیه را در این راستا بیان کنیم، بهتر است یک قاعدۀ کلی را در مورد گروه‌هایی همانند جهمیه و معتزله و… بیان نمائیم، آن قاعده این است: «چون اکثر استدلال‌ها و برداشت‌های این گروه‌ها توسط عقل و شبهات عقلی است و عقل نزدشان جایگاه بالا و برتری دارد؛ لذا به اموری که مربوط به غیب هستند، وقعی نمی‌نهند و به آن توجهی ندارند».
طبق نظر برخی از علما اولین کسی‌که مسئولیت رد جهمیه را بر عهده گرفت، ابوعاصم خشیش بن اصرم (متوفای 253 هـ) رحمه‌الله بود، وی در مورد جهمیه می‌فرماید: «گروهی از جهمیه منکر پل صراط و منکر این هستند که خداوند متعال کسی را بر آن عبور دهد.»
امام بغدادی در کتاب «أصول الدین» نوشته است: «مسئلۀ پانزدهم از اصل در بیان اثبات حوض، پل صراط، میزان و سؤال دو فرشته در قبر است و گروه جهمیه این موارد را انکار کرده است.»
دیدگاه اهل سنت و جماعت
اهل سنت و جماعت با توجه به آیات و احادیث وارد شده در بیان پل صراط، به آن ایمان داشته و قبول دارند و حقیقت آن را به خداوند متعال واگذار می‌کنند.
اهل سنت و جماعت معتقد هستند که پل صراط حق است. پل صراط عبارت از پل گسترده شده روی جهنم است که از مو باریک‌تر و از شمشیر تیزتر است. بهشتیان از آنجا عبور می‌کنند و جهنمیان در آن سقوط می‌نمایند.
علامه ابن ابی العز حنفی رحمه‌الله شارح «العقیدة الطحاویة» در مورد صراط می‌فرماید: «ما به پل صراط ایمان داریم و آن پلی است روی جهنم. رسیدن به پل صراط زمانی است که مردم از مکان محاسبۀ اعمال جدا می‌شوند و به تاریکی‌ای که پایین‌تر از پل صراط است منتهی می‌شوند.»
اهل سنت باور دارند که «پل صراط» حق است همان‌طوری که در کتاب و سنت وارد شده و بر آن اجماع شده است.
By محمد فاتح