ابن‌عباس رضی‌الله‌عنهما روایت کرده است که پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم از کنار دو قبر عبور کردند و فرمودند: «این دو شخص عذاب داده می‌شوند و عذاب این دو به خاطر ارتکاب گناه کبیره نیست. یکی از این‌ها سخن‌چینی می‌کرد و دیگری از بول، خود را دور نگه نمی‌داشت.»
از ام‌المؤمنین عائشه رضی‌الله‌عنها روایت است که رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وسلم نزد ما آمد و نزد من زنی از یهود بود. آن زن یهودی گفت: «آیا احساس کرده‌اید که شما در قبرهای‌تان مورد آزمایش قرار می‌گیرید؟» رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وسلم احساس خوف نمودند و فرمودند: «یهود مورد آزمایش قرار می‌گیرند.» حضرت عائشه رضی‌الله‌عنها می‌فرماید: چند شبی درنگ کردیم، سپس رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وسلم به من فرمودند: «آیا خبر داری که برای من وحی شده است که شما در قبرهای‌تان مورد ابتلا و امتحان قرار می‌گیرید؟» عائشه رضی‌الله‌عنها می‌فرماید: «بعداً من از رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وسلم می‌شنیدم که ایشان از عذاب قبر به خداوند متعال پناه می‌بردند.»
روایت‌های فراوانی وجود دارد که آن‌حضرت صلی‌الله‌علیه‌وسلم در هنگام دعا از عذاب قبر به خداوند متعال پناه می‌برد.
اجماع
صحابۀ کرام و تابعین بر اثبات عذاب قبر و اینکه کافران در قبورشان عذاب داده می‌شوند، اجماع دارند.
امام اشعری رحمه‌الله می‌فرماید: «سلف صالح بر این اجماع دارند که عذاب قبر حق است و مردم در قبرهای‌شان بعد از اینکه زنده شوند، مورد آزمایش قرار می‌گیرند؛ از آنان پرسیده می‌شود و خداوند تبارک‌وتعالی کسی را که نبی‌اش را دوست داشته باشد، ثابت قدم نگه می‌دارد.»
اقوال علماء
امام نووی رحمه‌الله می‌گوید: «مذهب اهل سنت این است که عذاب قبر را بر اساس دلایلی از کتاب و سنت تأیید می‌کنند.»
علامه قرطبی رحمه‌الله بیان می‌دارد: «ایمان به عذاب قبر و آزمایش در آن، واجب است. تأیید و باور به این مسئله، همان‌طور که پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم خبر داده‌اند، ضروری است. خداوند متعال روح بنده‌ای که مکلف است را در قبر بازمی‌گرداند و به او عقلی می‌دهد تا بتواند به سوالاتی که از او پرسیده می‌شود پاسخ گوید و بفهمد که چه کرامت یا ذلتی در قبر برایش آماده شده است. احادیثی که از پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم به ما رسیده‌اند، این مطلب را تأیید می‌کنند و این مذهب اهل سنت و جماعت است. صحابۀ کرام که قرآن و سنت به زبان آنان نازل شده و نیز تابعین و کسانی‌که پس از آنان آمده‌اند، جز این موضوع را از پیامبران‌شان دریافت نکرده‌اند.»
علامه ابی‌العز حنفی، شارح کتاب العقیدة الطحاویة، پس از ارایۀ آیات و احادیث، اظهار می‌دارند: «احادیثی که از رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وسلم دربارۀ تأیید عذاب قبر و بهره‌مندی از نعمت‌های آن برای کسانی‌که شایستگی دارند و هم‌چنین سؤال کردن دو فرشته (نکیر و منکر)، به حدی متواتر و متداول شده‌اند که اعتقاد و ایمان به آن‌ها واجب است. در مورد چگونگی آن سخن نمی‌گوییم، زیرا عقل قادر به درک و آگاهی از آن نیست. دلیل این امر آن است که عقل در این دنیا توانایی فهم آن را ندارد و در مقابل، شریعت نیز چیزی را ارائه نمی‌دهد که عقل آن را ناممکن یا محال بداند؛ بااین‌حال، گاهی مسائلی مطرح می‌شود که عقل‌ها در برابر آن حیرت‌زده می‌مانند. این به دلیل آن است که بازگشت روح به بدن، مسئله‌ای عادی و معمول نیست و در این دنیا شناخته شده نمی‌باشد. بلکه این بازگشت، متفاوت از بازگشتی است که در دنیا به‌صورت معمول و شناخته شده است.»
یکی از دلایلی که باعث شده معتزلۀ دوران گذشته و معتزلۀ معاصر انکارکنندۀ بسیاری از امور غیبی مانند عذاب قبر و سؤال نکیر و منکر باشند، اعتماد زیاد آن‌ها به عقل است.
همان‌گونه که معتزله در گذشته با تأویلات نادرست، حقایق غیبی که با قرآن و سنت تأیید شده‌اند مانند وجود ملائکۀ ابرار، جنیان، شیاطین، عذاب قبر و نعمت‌های آن را انکار کرده‌اند، در عصر حاضر نیز برخی از نوگرایان به همین روش دست‌زده‌اند.
یادآوری: با مطالعۀ کتاب‌های حدیث، شروح معتبر، تفاسیر و سایر منابع، به این نتیجه می‌رسیم که عذاب قبر، نعمت‌های آن و هم‌چنین سؤال نکیر و منکر در قبر، حقیقت دارند و هیچ‌گونه شک و شبهه‌ای در این‌باره وجود ندارد؛ چرا که آیات و احادیث فراوانی و نیز اقوال متعددی از علما، این موضوع را تأیید می‌کنند.
By محمد فاتح