مدخل: در بخش قبلی مقاله، تعریف ایمان از دیدگاه فرقۀ مرجئه و از دیدگاه «اهل سنت و جماعت» بیان شد. در این بخش از مقاله می‌خواهیم به عقاید مرجئه در باب ایمان بپردازیم؛ آن‌ها با این افکار، جریان فکری جامعه را تحث تأثیر خود قرار دادند و از مسیر نقشه‌ی راهی که پیامبر اسلام صلیاللهعلیهوسلم برای سعادت دنیا و آخرت بشر ترسیم نموده بودند به انحراف کشاندند؛ بنابراین، در این بخش عقاید فکری و کلامی این فرقه نقد و بررسی می‌شود.
همان طور که قبلاً تعریف ایمان از نظر این فرقه بیان شد که این فرقه معتقدند که به اعمال ضرورتی نیست؛ بلکه حیثیت اعمال را کاملاً پشت‌سر می‌گذارند و می‌گویند: ایمان فقط تصدیق قلبی است.
ادلۀ جدایی ایمان از عمل نزد ایشان
مرجئه برای اثبات این‌که ایمان و عمل دو مقولۀ جدای از هم هستند، ادلهای ارائه کرده‌اند از جمله:
آیه‌ای که در سوره نساء است الله متعال می‌فرماید: «إن الله لا یغفر أن یشرک به و یغفر ما دون ذلک لمن یشاء»؛ ترجمه: «براستی که خداوند [آن را] که به او شرک کرده نمی‌بخشد و جز آن را برای هر کس می‌بخشد.» این آیه بر امکان بخشیده شدن هر گناهی به جز شرک تأکید دارد.
آیه‌ی بعدی در سوره‌ی زمر خداوند جلاوعلاشأنه می‌فرماید: «قل یا عبادي الذین أسرفوا علی أنفسهم لا تقنطوا من رحمة الله إن الله یغفر الذنوب جمیعا إنه هو الغفور الرحیم»؛ ترجمه: «[ای پیامبر، از سوی من] بگو: ای بندگانی که بر خود اسراف کرده‌اید، از رحمت خدا نا امید نشوید. به راستی که خداوند همۀ گناهان را می‌بخشد، بی‌گمان اوست آمرزگار و مهربان.» که تاکید دارد خدا همۀ گناهان را می‌بخشد.
سپس آیاتی که محل ایمان را قلب دانسته است مانند آیه‌ی 22 سوره مجادله.
و هم‌چنین روایاتی که دوری از شرک و داشتن ایمان برای کسی‌که رضایت خدا را کافی می‌داند.
عن ابی‌ذر رضی‌الله‌عنه قال قال النبی صلیاللهعلیهوسلم: یقول الله عزوجل: «ومن لقیني بقراب الأرض خطیئة لا یشرک به شیئا لقیته بمثلها مغفرة.»؛ حدیث قدسی که از جانب خداوند متعال نقل شده است: «ای فرزند آدم! اگر به پهنای زمین با خود گناه بیاوری؛ ولی هنگام ملاقات من، چیزی را شریک من قرار نداده باشی، به اندازۀ گناهانت از مغفرت من بهرمند می‌شوی».
و احادیثی دال بر شفاعت و خروج برخی افراد از جهنم که هیچ‌گونه کار خیری در کارنامه‌ی اعمال خود انجام نداده‌اند.
پاسخ به این دلیل
برخی از علما در پاسخ به ادلۀ مطرح شده توسط مرجئه تصریح دارند آیات و روایاتی که این فرقه به آن استدلال کرده‌اند، معنای مدنظر آن‌ها را نمی‌رساند و در واقع فهم آن‌ها از این نصوص اشتباه بوده است و به گفتۀ این علما، هر چند که محل ایمان قلب است؛ اما نباید فراموش کرد که آثار ایمان در اعمال و جوارح انسان ظهور پیدا می‌کند، دقت در این آیات و روایات نشان می‌دهد که ایمان نشانه‌هایی دارد که تنها از طریق اعمال انسان فهمیده می‌شود.
در نتیجه، تفکیک عمل از ایمان و بی‌تاثیر دانستن آن، در حقیقت، انکار خود ایمان است؛ زیرا ایمان تنها با عمل جلوه‌گر می‌شود و ایمان بدون عمل، ادعایی بیش نیست و نمی‌تواند موجب سعادت دنیوی یا اخروی انسان شود. چنان‌که خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید: «والعصر إن الإنسان لفی خسر إلا الذین آمنوا و عملوا الصالحات وتواصو بالحق وتواصوا بالصبر»؛ ترجمه: «به عصر قسم که انسان‌ها همه در زیان‌اند؛ مگر کسانی‌که ایمان آورده، اعمال صالح انجام داده‌اند و یکدیگر را به حق سفارش می‌کنند و یکدیگر را به شکیبایی و استقامت سفارش می‌کنند».
