در پایان این نوشته می‌توان به چند نکته‌ی اساسی اشاره کرد: نخست این که هندوئیزم، به آن معنایی که یهودیت، مسیحیت و یا اسلام دین شناخته می‌شوند، دین تلقی نمی‌گردد. این آیین، توسط هیچ شخص و یا گروه خاصی از انسان‌ها، به عنوان یک واحد اعتقادی و عملی، بینان‌گذاری نشده است. این آیین، یک اعتقاد و یا آموزه‌ی دینی‌محور ندارد و دارای هیچ شخص واجد مرجعیت و آتوریتۀ دینی نیست.
دوم، هندوئیزم، آیین مردم هند است. این آیین، فاقد تعلیمی بنیادین است که تشکیل دهندۀ جوهرۀ آن باشد و هیچ پیامبری قدسی و کتاب مقدسی ندارد. به ملاحظات مختلفی، می‌توان هندوها را موحد یا چندگانه‌پرست، معتقد به خدای شخصی، یا غیر شخصی و تنزیهی و یا تشبیهی دانست. به علت تسامح فراوان در این آیین، هر فرد برای هندو بودن، فقط کافی است که رسماً گرویدن خود را به دین دیگری اعلام نکرده باشد، «هندو» به شمار آید.
سوم این‌که در سنن هندوئیزم مراحل و طبقات مختلفی از سنن وجود دارد که از میان: شروتی وحی آسمانی است که به‌وسیله‌ی عرفای بزرگ گذشته کشف شده و از راه طریقت، سیر و سلوک سینه به سینه به نسل‌های آینده انتقال یافته است؛ سمریتی: این دسته از کتاب‌های مقدس قائم به سندیت گروه اول یا شروتی است؛ «درمه» واژه‌ای سانسکریت به معنای عدالت، وظیفه، حقیقت و آموزش و در واقع، به معنای عمل درست و شامل همۀ این معانی است؛ «کاست» واژه‌ای پرتغالی به معنی نژاد است. کاست، به یک گروه اجتماعی موروثی و درون همسری هندو، مرکب از اشخاص دارای جایگاه اجتماعی و موقعیت اقتصادی یکسان اطلاق می‌شود که از گروه‌های اجتماعی دیگر، متمایز است و حداقل تحرک اجتماعی را دارد و «آشرمه»، یعنی مرحله‌ی زندگی و منظور از آن، زندگی آرمانی چهار مرحله‌ای در هندوئیزم است.
سرانجام این که آیین هندوئیزم دارای پیچیدگی‌های خاص خود است که به آسانی نمی‌توان به تمامی اصول، عقاید و سنن آن دسترسی پیدا کرد. به عبارت دیگر، هر گروه و طبقه در آیین هندوئیزم دارای عقاید و سنن خاص خود است که از منطقه تا منطقه‌ی دیگر ممکن است تفاوت‌های چشم‌گیری داشته باشد. با این حال، آیین هندوئیزم یکی از آیین‌هایی است که پیروان بسیاری در زیر شاخه‌های متعدد خود دارد.
منابع و مآخذ
اسدی، محمد رضا، (1397). «مراتب اخلاقی هندوئیزم؛ چالش‌ها و الگوی صحیح از منظر اسلام»، مجلۀ معرفت، سال بیست‌وهفتم، شمارۀ ششم، پیاپی 249، شهریور 1397، صفحات 59 تا 68.
بلخاری قهی، حسن، (1395). «نظریه‌ی تجلی؛ در شرح شمایل‌گریزی هنر اسلامی و شمایل‌گرایی مسیحیت و هندوئیزم»، مجلۀ هنرهای زیبا، هنرهای تجسمی، دورۀ 21، شمارۀ 1، بهار 1395، صفحات 1 تا 8.
توکلی، طاهره، (1394). «مکتب رامه کرشنه: پیشگام نوزایی دینی در آیین هندو»، فصلنامۀ مطالعات شبه قارۀ دانشگاه سیستان و بلوجستان، سال هفتم، شمارۀ 22، بهار 1393، صفحات 7 تا 24.
حسینی، سیداکبر، (1396). «تحلیل و بررسی منابع حجیت در آیین هندو»، مجلۀ معرفت ادیان، سال هشتم، شمارۀ سوم، پیاپی 31، تابستان 1396، صفحات 81 تا 98.
خدایار محبی، منوچهر، (بی تاریخ). «ادیان هند»، مجلۀ وحید، شمارۀ ششم، سال دوم، صفحات 33 تا 39.
رضایی، الهام، (1388). «گزارش مبوسط کتاب هندوئیزم»، مجلۀ کتاب عامۀ دین، شماره 146، آذر 1388، صفحات 38 تا 50.
الساموک والشمری، سمعون محمود و هدی علی، (بی تاریخ). الأدیان فی العالم، مکتبة المهتدین الاسلامیة لمقارنة الادیان. http://kotob.has.it.
شایگان، داریوش، (بی تاریخ)، «آیین هندو»، مجلۀ دانشکدۀ ادبیات، سال یازدهم، شمارۀ سوم و چهارم، صفحات 345 تا 384.
صدیقی، سیده سمیه، (1397). «آفرینش جهان در اسلام و هندوئیزم»، دو فصلنامۀ تخصصی کلام حکمت، سال اول، شمارۀ اول، بهار و تابستان 1397، صفحات 84 تا 93.
نعمانی، عبدالعزیر، (بی تاریخ). «سیری در شناخت ادیان؛ بخش نخست»، مجلۀ ندای اسلام، سال نهم، شمارۀ 34 و 35 صفحات 57 تا 63. اسلام، سال نهم، شمارۀ 34 و 35 صفحات 57 تا 63.
