امر به معروف و نهی از منکر (بخش هشتم)

نویسنده: ابوعرفان

حکم امربه‌معروف و نهی‌از‌منکر

در نخست باید بدانیم که امر‌به‌معروف و نهی‌از‌منکر یکی از اصول مهم و اساسی اسلام است و دارای اهمیت بسیاری می‌باشد. برخی از علما آن را در زمرۀ ارکان اسلام قرار داده‌اند و ساختار اسلام بدون امر‌به‌معروف و نهی‌از‌منکر تکمیل نمی‌شود. اما آنچه که از منابع کاربردی و اصلی شریعت فهمیده می‌شود، این است که امر‌به‌معروف و نهی‌از‌منکر یک وظیفۀ واجب و الزامی است؛ چنان‌که در قرآن و احادیث نبوی ^{صلی‌الله‌علیه‌وسلم} به وضوح بیان شده است.

دلایلی از قرآن

1. آیۀ ذیل به وضوح نشان می‌دهد که امر‌به‌معروف و نهی‌از‌منکر یکی از عوامل کامیابی و رستگاری انسان است. خداوند متعال می‌فرماید: «وَلْتَكُنْ مِنْكُمْ أُمَّةٌ يَدْعُونَ إِلَى الْخَيْرِ وَيَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَأُولَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ»؛ ترجمه: «باید از میان شما گروهی باشند که به‌سوی نیکی فرابخوانند و امر‌به‌معروف و نهی‌از‌منکر کنند و چنین کسانی رستگارند.» شیخ حامد بن احمد آل‌بکر دربارۀ این آیه می‌نویسد که اگر این واجب الهی ترک و ضایع گردد، امت اسلامی به فلاح و رستگاری نخواهد رسید.

2. در این آیۀ کریمه، الله تعالی تذکر می‌دهد که یکی از صفات اساسی و لازم مؤمنان، موضوع امر‌به‌معروف و نهی‌از‌منکر است: «وَالْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِنَاتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِيَاء بَعْضٍ يَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنكَرِ وَيُقِيمُونَ الصَّلاَةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَيُطِيعُونَ اللّهَ وَرَسُولَهُ أُوْلَئِكَ سَيَرْحَمُهُمُ اللّهُ إِنَّ اللّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ»؛ ترجمه: «و مردان مؤمن و زنان مؤمن دوستان [و یاور] یکدیگرند؛ امر‌به‌معروف و نهی‌از‌منکر می‌کنند و نماز را برپا می‌دارند و زکات را می‌پردازند و الله و پیامبرش را اطاعت می‌کنند؛ ایشان‌اند که الله به‌زودی آن‌ها را مورد رحمت قرار می‌دهد، بی‌گمان، الله پیروزمند حکیم است.»

شیخ آل‌بکر در ذیل این آیه نیز می‌نویسد: «از این آیه چنین برداشت می‌شود که ایمان واجب، صرفاً برای کسانی قابل حصول است که این صفات را داشته باشند و هم‌چنین چنین فهمیده می‌شود که رحمت الله تعالی شامل حال کسانی می‌شود که این امور را به‌درستی انجام بدهند. هم‌چنین می‌توان چنین برداشت کرد که امر‌به‌معروف و نهی‌از‌منکر، دعوت خاصی نیست و برای هر مرد و زن مؤمن، برحسب توان و قدرتش، واجب است.»

3. در ذم و تقبیح ترک امر به‌معروف و نهی از منکر، الله تعالی با شدت می‌فرماید: «لُعِنَ الَّذِينَ كَفَرُواْ مِن بَنِي‌إِسْرَائِيلَ عَلَى لِسَانِ دَاوُودَ وَعِيسَى ابْنِ مَرْيَمَ ذَلِكَ بِمَا عَصَوا وَّكَانُواْ يَعْتَدُونَ (۷۸) كَانُواْ لاَ يَتَنَاهَوْنَ عَن مُّنكَرٍ فَعَلُوهُ لَبِئْسَ مَا كَانُواْ يَفْعَلُون (۷۹) تَرَى كَثِيرًا مِّنْهُمْ يَتَوَلَّوْنَ الَّذِينَ كَفَرُواْ لَبِئْسَ مَا قَدَّمَتْ لَهُمْ أَنفُسُهُمْ أَن سَخِطَ اللّهُ عَلَيْهِمْ وَفِي الْعَذَابِ هُمْ خَالِدُونَ»؛ ترجمه: (کافران بنی‌اسرائیل بر زبان داوود و عیسی پسر مریم لعنت شدند، این به خاطر آن بود که نافرمانی [و گناه] کردند و [از حد] تجاوز نمودند. آن‌ها از کار زشتی که انجام می‌دادند، یکدیگر را نهی نمی‌کردند، قطعاً بد کاری انجام می‌دادند! بسیاری از آنان را می‌بینی که با کافران [و بت‌پرستان] دوستی می‌کنند، چه بد است آنچه نفس‌های‌شان برای آنان پیش فرستاده است که الله بر آنان خشم بیاورد و آنان در عذاب جاودانه خواهند ماند [این است نتیجۀ دوستی با اهل کفر که سبب خشم الله متعال می‌گردد و سرانجام به عذاب دائمی دوزخ مبتلا می‌گردد.)

4. در این آیۀ کریمه، الله تعالی سبب نجات برخی از امت‌ها را موضوع امر‌به‌معروف و نهی‌از‌منکر تعریف کرده و می‌فرماید: «فَلَوْلاَ كَانَ مِنَ الْقُرُونِ مِن قَبْلِكُمْ أُوْلُواْ بَقِيَّةٍ يَنْهَوْنَ عَنِ الْفَسَادِ فِي الأَرْضِ إِلاَّ قَلِيلاً مِّمَّنْ أَنجَيْنَا مِنْهُمْ»؛ ترجمه: (پس چرا از امت‌های پیش از شما، خردمندانی نبودند که [مردمان را] از فساد در زمین بازدارند؟! مگر اندکی از آنان که نجات‌شان دادیم. و کسانی‌که ستم کردند؛ از لذات [دنیوی] و آسودگی پیروی کردند و گناهکار بودند [و نابود شدند].)

برای نجات کسانی که امر به معروف و نهی از منکر می کنند، الله تعالی می‌فرماید: «فَلَمَّا نَسُواْ مَا ذُكِّرُواْ بِهِ أَنجَيْنَا الَّذِينَ يَنْهَوْنَ عَنِ السُّوءِ وَأَخَذْنَا الَّذِينَ ظَلَمُواْ بِعَذَابٍ بَئِيسٍ بِمَا كَانُواْ يَفْسُقُونَ»؛ ترجمه: (پس چون آنچه را به آن پند داده شدند فراموش کردند، کسانی را که از بدی نهی می‌کردند نجات دادیم و کسانی را که ستم کردند، به [کیفر] آنکه نافرمان بودند، به عذاب سخت گرفتار ساختیم.)

ادامه دارد…

بخش قبلی