امام اعظم ابو حنیفه رحمه‌الله (بخش اول)

نویسنده: عبیدالله نیمروزی

چکیدۀ مطالب

حضرت امام ابوحنیفه ^{رحمه‌الله} که ملقب به «امام اعظم» هستند، یکی از افتخارات امت اسلامی بالأخص مردم «ماوراءالنهر» می‌باشند که بدون ‌تردید، ایشان را می‌توان به عنوان یکی از معجزات پیامبر اسلام ^{صلی‌الله‌علیه‌وسلم} و دلیلی بر کامل بودن دین مبین اسلام و حجتی جامع و مانع معرفی کرد؛ دلیل بر این مدّعا را می‌توان تدوین فقه، تصانیف، شاگردان، اقوال علماء و اندیشمندان بزرگ جهان اسلام در باب مدح ایشان ذکر کرد.

کلیدواژه‌ها: امام اعظم، ابوحنیفه، نعمان بن ثابت و فقه.

امام ابوحنیفه ^{رحمه‌الله} در یک نگاه

نام ایشان نعمان بن ثابت بن زوطی می‌باشد. در سال هشتاد هجری در شهر کوفه چشم به جهان گشود.

امام ابوحنیفه از دوران کودکی به همراه پدرش به حجرۀ وی رفته و نزد او می‌ماند و اصول و پایه‌های تعامل، رفتار با فروشندگان و خریداران و مشتریان را می‌آموخت؛ تا آنکه خود نیز پیشۀ پدر را ادامه داده و زندگی مرفه و آسوده‌ای اختیار نمود. شغل وی «بزازی» یا همان تجارت پارچه و لباس بود و در حجره شریکی داشت که در کار تجارت به وی کمک می‌کرد.

دوران تحصیلی امام ابوحنیفه ^{رحمه‌الله}

وی در خانواده‌ای مسلمان، با تقوی، ثروت‌مند و سخاوت‌مند، پرورش یافت و چنین به نظر می‌رسد که تنها فرزند پدر و مادرش بوده است؛ پدر ایشان در کوفه به پارچه‌فروشی اشتغال داشته است.

تحصیلات امام ابوحنیفه ^{رحمه‌الله} ابتدا در علم کلام بود؛ بعداً به «علم فقه» روی آورد و نزد حماد بن ابی سلیمان تلمذ نمود و حدود ۱۸ سال در مصاحبت با ایشان بود.

امام «زفر» یکی از شاگردان امام ابوحنیفه، سبب روی آوردن امام را  به فقه، از زبان امام چنین بیان می‌کند: «در علم کلام به درجه‌هایی رسیده بودم که زبان‌زد عام و خاص شده بودم؛ حلقۀ درس ما، در نزدیکی حلقۀ درس حماد بن ابی‌سلیمان بود».

روزی زنی از من سوال کرد که مردی می‌خواهد زن‌اش را بر اساس سنت، طلاق دهد؛ او را چند طلاق دهد؟ از او خواستم که از حماد سوال کند و مرا در جواب مسئله قرار دهد؛ حماد به او گفته بود: «باید زن از قاعدۀ ماهانه پاک باشد و شوهرش با او هم‌خوابی نکند، پس او را یک طلاق بدهد بعد از دو حیض دیگر [که در مجموع ۳بار قاعدۀ ماهانه را پشت سر گذاشته است] غسل کرده، بعد می‌تواند شوهر کند». امام ابوحنیفه می‌گویند: «بعد از آن، علم کلام را رها کرده و به حلقۀ درس حماد رفته و به‌خاطر خوب فهمیدن درس‌هایش و جواب درست دادن، مورد احترام حماد قرار گرفتم».

امام ابو حنیفه به افکار و آراء فقهی حماد روی آورده و از شاگردان ممتاز وی شد؛ بدین خاطر، حماد او را در صدر حلقۀ درس خود می‌نشاند. رفتار او با استادش حماد هم جای تعجب و تأمل می‌باشد؛ مثلاً پشت درِ خانه‌ی استادش می‌نشست تا اینکه استادش از خانه خارج شود و از او سوال کرده و یا احتیاجات او را برآورده کند. او مدت ۱۸ سال بدین صورت در مصاحبت و محضر استادش بود، تا اینکه حماد وفات کرد و شاگردان‌اش، امام ابوحنیفه را به جانشینی او انتخاب کردند؛ امام ابوحنیفه می‌گوید: «از زمانی که حماد وفات یافته، من هر نمازی که ادا می‌کنم، براي او و پدر و مادرم از خداوند طلب مغفرت می‌کنم».

اساتید حضرت امام ابوحنیفه ^{رحمه‌الله}

۱. عکرمه مولی عبدالله بن عباس متوفی ۱۰۴ هجری قمری؛

۲. عطاء بن ابی رباح متوفی ۱۱۴ هجری قمری؛

۳. نافع مولى ابن عمر متوفی ۱۱۷ هجری قمری؛

۴. حماد بن ابی سلیمان متوفی ۱۲۰ هجری قمری.

ادامه دارد…