خداوند متعال بر زبان انسان سلول‌های خاصی قرار داده است که به صورت برجستگی‌هایی پراکنده شده‌اند و از طریق آن‌ها انسان قادر است طعم‌های مختلف غذا را تشخیص دهد؛ طعم‌های شیرین و خوشمزه را مزه کند و طعم‌های تلخ و ترش را پس بزند و نیز آب گوارا و نمک شور را بازشناسد. این سلول‌های چشایی که بر زبان جای دارند، هر یک مخصوص یک طعم خاص‌اند؛ برخی طعم شیرین را تشخیص می‌دهند، برخی طعم تلخ، برخی شور و برخی ترش را.
ساختار و عملکرد سلول‌های چشایی
سلول‌های چشایی بر روی زبان در قالب برجستگی‌هایی به نام جوانه‌های چشایی قرار دارند. هر جوانه چشایی شامل چندین سلول است که به صورت تخصصی به یکی از چهار طعم اصلی شیرین، تلخ، شور یا ترش حساس‌اند. این سلول‌ها در تماس مستقیم با مولکول‌های موجود در غذا قرار می‌گیرند و پس از تشخیص طعم، پیام‌های عصبی را به مغز ارسال می‌کنند.
این پیام‌ها از طریق اعصاب خاصی مانند عصب زبان حلقی و عصب صورتی به مرکز ذوق در مغز منتقل می‌شوند. مرکز ذوق در قشر مغز، اطلاعات را پردازش کرده و طعم غذا را شناسایی می‌کند.
اهمیت حساسیت متفاوت سلول‌های چشایی
همانطور که گفته شد، حساسیت سلول‌های تشخیص طعم تلخ بسیار بیشتر است و دلیل آن حفاظت بدن از ورود مواد سمی است که عموماً طعمی تلخ دارند. این سازوکار حفاظتی، نمونه‌ای از حکمت بی‌نظیر در خلقت است که به انسان امکان می‌دهد از خطرات احتمالی جلوگیری کند.
نقش بزاق در فرآیند چشایی
بزاق دهان نه تنها به مرطوب نگه داشتن زبان و کمک به هضم اولیۀ غذا کمک می‌کند، بلکه نقش مهمی در حل کردن مولکول‌های طعم‌دهنده دارد. این امر باعث می‌شود مولکول‌های طعم بهتر با گیرنده‌های چشایی تماس یافته و فرآیند تشخیص طعم تسهیل شود.
ارتباط بین بویایی و چشایی
حس بویایی و چشایی به هم پیوسته‌اند و تعامل آن‌ها سبب می‌شود انسان بتواند طعم‌های پیچیده‌تر و متنوع‌تری را درک کند. بخارهای معطر غذا هنگام خوردن به سمت بینی حرکت کرده و توسط گیرنده‌های بویایی ثبت می‌شوند. این حس‌ها با اطلاعات چشایی ترکیب شده و تجربه طعم واقعی را شکل می‌دهند. به همین دلیل است زمانی که فرد دچار گرفتگی بینی است، طعم غذاها برایش کاهش می‌یابد و یا تغییر می‌کند.
حافظه و شناسایی طعم‌ها در مغز
مرکز ذوق در مغز توانایی ذخیره و بازیابی اطلاعات مربوط به طعم‌های مختلف را دارد. این حافظه ذوقی به انسان امکان می‌دهد طعم‌های جدید را با طعم‌های آشنا مقایسه کرده و نامگذاری کند. برای مثال وقتی طعم یک میوه را تجربه می‌کنیم، مغز آن را با طعم‌های پیشین مقایسه می‌کند و در صورت تطابق، نام آن میوه را تشخیص می‌دهد. این توانایی مغزی نشان‌دهنده پیچیدگی و دقت بالای سیستم عصبی انسان است. خداوند متعال می‌فرماید:“وَفِيٓ أَنفُسِكُمۚ أَفَلَا تُبصِرُونَ“[ ذاریات: ۲۱] ترجمه: «و در خودِ وجود شما (انسانها، نشانههاي روشن و دلائل متقن براي شناخت خدا و پيبردن به قدرت او) است. مگر نمي‌بينيد؟» این آیه نشان‌دهنده توجه به اعجازهای درون بدن انسان است که شناخت و استفاده از آن‌ها موجب افزایش قدرشناسی و تفکر در خلقت می‌شود. [1]
