گفتن تکبیر تشریق و کیفیت آن از حضرت ابراهیم خلیل الله علی نبینا و علیه الصلاة و السلام به یادگار مانده است؛ زیرا هنگامیکه حضرت جبریل علیه‌السلام با قربانی نزد حضرت ابراهیم علیه السلام نزدیک شد و آن‌حضرت نیز در حال مهیا شدن به ذبح حضرت اسماعیل علیه السلام بود، حضرت جبریل علیه السلام ترسید که مبادا حضرت ابراهیم علیه السلام قبل از رسیدن، وی حضرت اسماعیل علیه السلام را ذبح نماید؛ لذا در حال حرکت با صدای بلند فرمود: «الله اکبر، الله اکبر» هنگامیکه ندای تکبیر حضرت جبریل را ابراهیم خلیل الله علیه السلام شنید، در پاسخ وی آن حضرت فرمود: «لا اله الا الله و الله اکبر» وقتی که حضرت اسماعیل علیه السلام حضرت جبریل و هدیه‌ی وی (قوچ) را مشاهده کرده و قربانی واقعی را با چشم خود دید فرمود: «الله اکبر و لله الحمد».[1] اینچنین مجموع این اذکار برای امت محمدی از حضرت ابراهیم خلیل الله علی نبینا و علیه الصلاة و السلام به یادگار مانده است.
مقدمه:
تکبیرات تشریق، از مهم‌ترین ویژگی‌های روز قبل و روزهای بعد از عید قربان است.
ایام عید اضحی، ایام پیروزی خلیل الله (ابراهیم علیه السلام) در برابر ابلیس است که چگونه توانست در آزمون الهی در قربانی فرزندش، از یکسو، تمامی عواطف پدری و از جانب دیگر، تمام وسوسه‌های ابلیس را در برابر حکم الله زیر پا کند و دسیسه‌های مزورانه‌ی وی را به شکست مواجه سازد و با گذاشتن کارد بر حلقوم نازک یگانه فرزند دوست داشتنی‌تر از جانش، صدق بندگی و اوج تسلیمی خود در برابر ذات احدی را به اثبات رساند.
به حق این پیروزی، پیروزی ایمان بر کفر، توحید بر شرک و پیروزی نور بر ظلمت است.
از اینرو، به جابود که این روزها بزرگ‌ترین روزهای سال و پرافتخارترین و هیجانی‌ترین روزها در تاریخ تمام ادیان آسمانیِ بعد از ابراهیم علیه السلام قرار بگیرد.
بیشک، تکبیرات تشریق در این ایام به‌خاطر احیای این خاطره و تجلیل از این پیروزی و تجدید تعهد با پروردگار بر دوام خط ابراهیم علیه السلام است.
واژه‌شناسی:
ايام، جمع يوم (روز) و تشريق بر وزن تفعيل به معناى خشك كردن گوشت در آفتاب، زيبا و نورانى شدن صورت، روى به سوى مشرق كردن است.[2]
سبب نام‌گذارى اين روزها به ايام تشريق آن است كه عرب در اين روزها گوشت‌هاى قربانى را قطعه قطعه كرده، در آفتاب مى‌خشكاندند يا آن كه حاجيان بعد از طلوع خورشيد، قربانى را ذبح يا نحر مى‌كنند يا اين كه در اين روزها روح و جان آدمى با نور عبادت و عرفان نورانى مى‌شود.[3]
ثبوت تکبیرات در قرآن کریم:
در قرآن كريم به صراحت از ايام تشريق ياد نشده؛ ولى تعبيرهاى ديگرى به‌كار رفته كه مراد از آن ايام تشريق است؛ از جمله آمده است كه خداوند را در روزهاى مشخصى ياد كنيد: “وَاذْكُرُوا اللَّهَ فِي أَيَّامٍ مَعْدُودَاتٍ” ترجمه: « و الله را در روزهای معلوم ومعینی یاد کنید».[4]
ابن عمر رضی‌الله‌عنه مي‌فرمايد كه مراد از «روزهای معین» همان ایام تشریق است و بیشتر علما نیز بر همین رای هستند.
ونیز امام نسفی رحمه‌الله تعالی در ذیل این آیه می‌گويد :«منظور از«أَيَّامٍ» روزهای تشريق است (نهم ذوالحجه تا سيزدهم) و منظور از ذکر در آن‌ها، گفتن تکبيراتِ تشريق در عقب نمازها و هنگام رمی جمرات است».[5]
البته گفتن بعد از نمازها متعلق به عموم مسلمین و هنگام رمی جمرات ویژه حجاج بیت الله است.
عبارت تکبیرات تشریق:
آنچه در بسیاری از احادیث آمده است، عبارت زیر است:«اللَّهُ أَكْبَرُ، اللَّهُ أَكْبَرُ، لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ وَاللَّهُ أَكْبَرُ، اللَّهُ أَكْبَرُ، وَلِلَّهِ الْحَمْدُ».[6]
حکم تکبیرات تشریق:
در فقه احناف گفتن این اذکار بعد از ۲۳ نماز واجب بوده و برای هر فردی که نماز فرضی را اداء می‌کند [تفاوتی ندارد که فرادی باشد یا با جماعت، مذکر باشد یا مؤنث، مقیم باشد یا مسافر] گفتن آن واجب می‌باشد.[7]
اما نزد امام شافعی و امام احمد بن حنبل رحمهماالله تکبیرات تشریق بعد از نمازهای پنجگانه سنت می‌باشد نه فرض و نزد امام مالک رحمه‌الله تعالی گفتن تکبیرات تشریق بعد از نمازهای پنجگانه مندوب و مستحب می‌باشد.[8]
این تکبیرات که از شعایر اسلام است باید بلند گفته شود تا بر جان‌ها تأثیرگذارد و فضا را تغییر دهد.
زمان و جای گفتن تکبیرات:
از صبح روز عرفه شروع می‌شود و تا عصر روز چهارم عید در عقب نمازهای فرض (چه به جماعت یا به تنهایی) گفته می‌شود.[9]
حکم تکبیرات تشریق در سایر روزهای دهه و ایام عید:
اگر وجوب آن محدود به روزهای تشریق است؛ اما بدون شک، فراوان گفتن آن در شب و روزهای این دهه وایام عید [چه در خانه یا مسجد، یا بازار و یا هرجای دیگر]، مطلوب و مستحب است.
این روزها در واقع بهانه‌ای برای تجدید میثاق با الله متعال است؛ چون‌که عموم مردم مشغول کاروبار دنیا هستند و مشغولیت‌های دنیوی، غفلت‌زایَند و روح و روان آدمی را آشفته می‌کنند، خداوندِ کارسازِ بنده‌نواز، هرازگاهی با بهانه‌های مختلفی، ما را کشان‌کشان به‌سوی کویش فرامی‌خواند، گاهی با شبِ براءت و گاه با روزهٔ تاسوعا و عاشورا و گاهی با ماه رمضان و اکنون هم با ایام تشریق.
گرامی‌داشت این روزها سبب افزایش ارتباط با الله متعال می‌شود و ارتباط با الله متعال دارومدارِ همه‌ی سعادتمندی‌هاست.
روزهای بسیار ارزشمندی را پیش‌رو داریم، قدردانِ این دُرِّ گران‌مایه باشیم، معلوم نیست تا کی زنده‌ایم؟! لذا اهتمام به اعمالِ نیکو بیشتر و به توبه و استغفار بیشتر توجه شود، صدقه و انفاق در راه الله متعال با اهتمام انجام شود.
خداوند به همهٔ ما توفیق عمل عنایت فرماید. آمین.
[5]ـ نسفی، عمر بن محمد، تفسیر نسفی، ج7، ص977، سوره بقره، آیه: 203،سال نشر: 1376هـ، تهران ـ ایران.
[6]ـ المتقي الهندي، علي بن حسام الدين، كنز العمال في سنن الأقوال والأفعال، ج5، ص364، کتاب الحج، تكبيرات التشريق، رقم الحدیث: 12754، الناشر: مؤسسة الرسالة – بيروت 1989 م.
[7]ـ البخاري، محمود بن أحمد، الميحط البرهاني، ج4، ص231، کتاب الصلاة، الفصل السابع والعشرون في تكبير أيام التشريق، الطبع 1432هـ، دار إحياء التراث العربي.
[8]ـ الجزیری، عبدالرحمن بن محمد، الفقه علی المذاهب الأربعة، ج2، ص352، کتاب الصلاة، تكبيرات التشريق، الطبع 1419هـ، دارالثقلین ـ بیروت ـ لبنان.
[9]ـ کاشانی، ابوبکر بن مسعود، بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع، ج3، ص631، فصل في تكبير أيام التشريق، عام النشر: 1394هـ، الناشر: دارالكتاب العربي ـ بيروت ـ لبنان.
