سرپرستی یتیم یکی از موضوعات برجسته در آموزه‌های دین اسلام است، یتیم به فردی گفته می‌شود که پدر خود را از دست داده و از نعمت سرپرستی محروم شده است، اسلام عزیز به‌عنوان دینی کامل، به حمایت از ضعیفان و بی‌پناهان به‌ویژه یتیمان تأکید کرده و این کار را از بزرگ‌ترین اعمال نیکو برشمرده است، در این مقاله، اهمیت سرپرستی یتیم در اسلام با استفاده از آیات قرآن و احادیث نبوی بررسی خواهد شد.
مقدمه
یتیمان در هر جامعه‌ای نمادی از افراد آسیب‌پذیر هستند که به حمایت و مهربانی دیگران نیاز دارند و دین اسلام با تأکید بر ارزش‌های انسانی و اخلاقی، مسلمانان را به مهربانی، کمک به نیازمندان و حمایت از یتیمان فراخوانده است، سرپرستی یتیم نه تنها یک وظیفه اجتماعی است؛ بلکه در فرهنگ اسلامی، راهی برای تقرب به خداوند و کسب رضایت او تلقی می‌شود.
آیات قرآن درباره سرپرستی یتیم
قرآن کریم به کرات به حقوق یتیمان اشاره کرده و مسلمانان را به نیکی با آنان توصیه کرده است، برخی از آیات برجسته در این باره عبارت‌اند از:
۱. سوره بقره، آیه ۲۲۰
«وَیَسْأَلُونَکَ عَنِ الْیَتَامَىٰ قُلْ إِصْلَاحٌ لَهُمْ خَیْرٌ» (و از تو درباره یتیمان می‌پرسند، بگو اصلاح کار آنان بهتر است.)
این آیه نشان می‌دهد که توجه به اصلاح امور یتیمان و فراهم کردن شرایط بهتر برای زندگی آنان از نظر خداوند عملی بسیار پسندیده است.
۲. سوره نساء، آیه ۱۰
«إِنَّ الَّذِینَ یَأْکُلُونَ أَمْوَالَ الْیَتَامَىٰ ظُلْمًا إِنَّمَا یَأْکُلُونَ فِی بُطُونِهِمْ نَارًا وَسَیَصْلَوْنَ سَعِیرًا» (کسانی که اموال یتیمان را به ظلم می‌خورند، در حقیقت آتش می‌خورند و به زودی در آتش سوزان خواهند سوخت.)
این آیه بر اهمیت حفاظت از حقوق یتیم و پرهیز از ظلم به آنان تأکید دارد.
۳. سوره ضحی، آیات ۹ و ۱۰
«فَأَمَّا الْیَتِیمَ فَلَا تَقْهَرْ وَأَمَّا السَّائِلَ فَلَا تَنْهَرْ» (پس یتیم را مورد ستم قرار مده و درخواست‌کننده را از خود مران.)
این آیه مسلمانان را به رفتار محترمانه و دلسوزانه با یتیمان توصیه می‌کند.
احادیث نبوی درباره سرپرستی یتیم:
پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم با گفتار و رفتار خویش مسلمانان را به سرپرستی یتیمان ترغیب کردند و برای این عمل پاداشی بزرگ وعده دادند:
۱. پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه وسلم فرمودند:
«أنا وکافل الیتیم فی الجنة هكذا»؛ (من و سرپرست یتیم در بهشت مانند این دو [و دو انگشت خود را کنار هم قرار دادند] خواهیم بود.)[صحیح بخاری]
این حدیث جایگاه والای سرپرستی یتیم را نشان می‌دهد و بر اجر اخروی آن تأکید دارد.
۲. ایشان همچنین فرمودند:
«خَیْرُ بَیْتٍ فِی الْمُسْلِمِینَ بَیْتٌ فِیهِ یَتِیمٌ یُحْسَنُ إِلَیْهِ، وَشَرُّ بَیْتٍ فِی الْمُسْلِمِینَ بَیْتٌ فِیهِ یَتِیمٌ یُسَاءُ إِلَیْهِ.»؛ (بهترین خانه در میان مسلمانان خانه‌ای است که در آن با یتیم، به نیکی رفتار شود و بدترین خانه آن است که در آن با یتیم بد رفتاری شود.) [سنن ابن ماجه]
۳. رسولی اکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم فرمودند: «هرکس دستی محبت‌آمیز بر سر یتیمی بکشد، به عدد هر مویی که دستش لمس کند، حسنه‌ای برای او نوشته می‌شود.» [مسند امام احمد]
پرورش و مراقبت از یتیم
پرورش و مراقبت از یتیمان موضوعی با اهمیت و توجه ویژه در جوامع مختلف است، دلایل متعددی برای اهمیت یتیم‌پروری وجود دارد که به برخی از آن‌ها اشاره می‌کنیم:
۱. انسانیت و همدلی: یکی از اصول جامعه انسانی، همدلی و کمک به دیگران است و حمایت از یتیمان نشان‌دهنده انسانیت و نوع‌دوستی افراد و جامعه است.
۲. مسئولیت اجتماعی: در بسیاری از فرهنگ‌ها و ادیان، توجه به یتیمان به عنوان مسئولیت اجتماعی و اخلاقی تلقی می‌شود، این مسئولیت شامل حفظ و حمایت از کودکان بی‌پناه است تا بتوانند در امنیت و آرامش رشد کنند.
۳. تربیت نسل آینده: یتیمان نیز بخشی از نسل آینده هستند و پرورش صحیح آن‌ها می‌تواند تأثیرات عمیقی بر آینده جامعه داشته باشد و توجه به آموزش و پرورش آن‌ها می‌تواند زمینه‌ساز رشد و پیشرفت جامعه باشد.
۴. جلوگیری از آسیب‌های اجتماعی: یتیمانی که حمایت کافی دریافت نمی‌کنند، ممکن است در معرض خطر آسیب‌های اجتماعی مانند فقر، بزهکاری و حتی سوءاستفاده قرار بگیرند و با حمایت از آن‌ها، می‌توان تا حدی این مشکلات را کاهش داد.
۵. تعلیم و تربیت مناسب: فراهم کردن فرصت‌های آموزشی و تربیتی برای یتیمان نه تنها حقوق انسانی آن‌ها را تضمین می‌کند؛ بلکه به آن‌ها امکانات بالقوه‌ای برای شکوفایی استعدادها و توانمندی‌های‌شان فراهم می‌کند.
۶. دستور الهی: خداوند در قرآن کریم به‌طور صریح به ریشه‌کنی بی‌عدالتی و تأمین حقوق یتیمان اشاره کرده است و یکی از آیات مهم در این زمینه، آیه ۱۰ سوره النساء است که می‌فرماید: «بی‌گمان کسانی که مال یتیمان را به ناحق می‌خورند در حقیقت در شکم‌های خود آتش می‌خورند.»
۷. ثواب و پاداش الهی: سرپرستی از یتیمان دارای پاداش بزرگ معنوی است. پیامبر اکرم صلی الله علیه وسلم فرمودند: «من و کسی که یتیمی را سرپرستی کند، در روز قیامت مانند این دو انگشت (اشاره به انگشتان اشاره و وسط) خواهیم بود.» این سخن نشان‌دهنده نزدیکی به خداوند و پاداش‌های الهی برای این عمل نیکو است.
۸. ارتقای ارزش‌های انسانی: سرپرستی یتیمان نشان‌دهنده ویژگی‌های انسانی نظیر شفقت، مهربانی و همدلی است و اسلام تأکید دارد که مسلمانان باید در کنار یکدیگر باشند و به یکدیگر کمک کنند.
