قصه امام ابو داوود در مورد جواب عطسه مشهور است: امام ابو داوود کنار دریا ایستاده بود که مردی در قایقی سوار بود و عطسه زد. امام قایقی را کرایه کرد و رفت نزدیک آن قایق، جواب او را داد و برگشت. شبانه خواب دید که به او گفته شد: «ای ابو داوود، جنت را به چند سکه مفت خریدی.» پرسید: «چطور؟» گفته شد: «همان چند سکه‌ای را که قایقی کرایه کردی و جواب عطسه آن مرد را دادی، خداوند جنت را به تو در مقابل چند سکه داد.»[1]
چقدر بزرگان دین دنبال ثواب می‌رفتند حتی جان و مال خود را فدا می‌کردند. اکنون ما مسلمانان ضعیف شده‌ایم و دنبال سنت رسول الله ﷺ نمی‌رویم. این ناتوانی از ضعف ایمان ما سرچشمه می‌گیرد.
آیا در سلام بیشتر از «برکاته» چیز دیگری اضافه بکنیم یا خیر؟ نزد امام نووی حد سلام تا «برکاته» است و نباید اضافه کرد. نزد بعضی دیگر «مغفرته» اضافه می‌شود. نزد احناف، سلام‌دهنده تا «برکاته» و جواب‌دهنده تا «مغفرته» اضافه می‌کند. اگر دو نفر با هم قهر باشند، هر کس اول سلام بدهد بهترین مردمان است و اگر کسی جواب سلام ندهد، بدترین مردمان است. عرب در جاهلیت عادت داشتند اگر کسی دشمن خود را می‌دید می‌گفت «أنا ان صباحا». دشمن او را نمی‌کشت اگر دشمن اول او را می‌دید و می‌گفت: «أنا ان صباحا». او را می‌کشت.
از حضرت عمران بن حصین روایت است که مردی نزد حضرت رسول ﷺ آمد و گفت: «السلام علیکم.» پس سلام بر او رد شد و بعد نشست. حضرت ﷺ گفت: «ده.» سپس مرد دیگری آمد و گفت: «السلام علیکم و رحمة الله.» سلام بر او رد شد و نشست. حضرت ﷺ فرمود: «بیست.» باز دیگری آمد و گفت: «السلام علیکم و رحمة الله و برکاته.» سلام بر او رد شد و او نشست. حضرت ﷺ گفت: «سی.»[2]
پس معلوم شد که هر کلمه سلام ده ثواب دارد و کل کلمات سلام سی ثواب دارد اما ما از این ثواب محروم هستیم بلکه از کنار همدیگر رد می‌شویم و هیچ توجهی به همدیگر نمی‌کنیم، در حالی که کسب این سی ثواب هیچ‌گونه زحمت و مشقتی نمی‌خواهد. به جای گفتن چند کلمه بیهوده و بی‌فایده، این کلمه سلام را بگوییم که موجب نجات از عذاب آخرت می‌شود. ممکن است تمام نامه اعمال نیک تو را در ترازوی عدل گذاشتند و فقط به اندازه ثواب کلمه سلام ثواب کم بود. به محض گذاشتن آن در کفه ترازو، نامه اعمال نیک سنگین شد و بدون هیچ‌گونه ناراحتی و دردسری وارد جنت خواهی شد. در روایتی دیگر، افزودن «مغفرته» نیز آمده که مجموعاً ۴۰ ثواب می‌شود.
عن ابي امامة قال قال رسول الله: «إن أولى الناس بالله من بدأ بالسلام»؛ «از حضرت ابو امامه روایت است که حضرت رسول ﷺ فرمود: بهترین مردم در نزد خداوند متعال کسی است که اول سلام را اظهار می‌کند.[3]»
در حال حاضر هر کسی خود را از دیگری از نظر سن یا مقام و رتبه بالاتر می‌داند و منتظر است که دیگری به او سلام بدهد و نمی‌خواهد که این محبوبیت را نزد خداوند حاصل کند و به بارگاه خداوند محبوب و مورد رحمت قرار بگیرد. بهترین مقام و منزلت آن است که انسان نزد خداوند داشته باشد، نه این مقام و ریاست چند روزه که ممکن است چند روز دیگر از او سلب شود به وسیله مقام بالاتری یا به وسیله مرگ که می‌آید و یکسره از او سلب می‌شود.
عن جریر: «أن النبي مر على نسوة فسلّم عليهن»؛ «از حضرت جریر رضی الله عنه روایت است که حضرت رسول ﷺ بر عده‌ای از زنان گذشت و بر آن‌ها سلام داد.»[4]
نزد بعضی این خصوصیت حضرت رسول اکرم ﷺ بوده است و نزد بعضی دیگر آن زنان محارم حضرت رسول اکرم ﷺ بودند. نزد برخی این تعلیم برای امت است که محارم و نامحارم را سلام بدهند، البته اگر نامحرم پیرزن یا دختر نابالغی باشد. سلام دادن به دختران جوان مکروه است و همین‌طور اگر آن‌ها با صدای بلند جواب سلام بدهند نیز مکروه است، مبادا آن مرد به عمل بد تحریک شود. اگر پیرزنی دست مردی را ببوسد اشکالی ندارد. سلام دادن با انگشت یا دست بدون گفتن لفظ سلام مکروه تحریمی و بدعت است. اگر با اشاره دست لفظ سلام را بگوید و طرف دیگر بشنود، مکروه تنزیهی است و اگر طرف دیگر دور بود و صدای سلام‌دهنده را نمی‌شنید و سلام‌دهنده با دست اشاره کرد و لفظ سلام را هم گفت، جایز است. چون سلام با اشاره انگشت عادت یهود و با کف دست عادت نصاری بوده است. بوق زدن به عنوان سلام بدعت است.
عن علی ابن ابی طالب قال: «یجزئ عن الجماعة إذا مروا أن یسلم أحدهم و یجزئ عن الجلوس أن یرد أحدهم» «از حضرت علی رضی الله عنه روایت است که فرمود: کفایت می‌کند از یک گروه وقتی که به جایی گذر می‌کنند اینکه یک نفر سلام بدهد و همین‌طور کفایت می‌کند از کسانی که نشسته‌اند اینکه جواب سلام را یک نفر بدهد.[5]»
عن أبى هريرة عن النبى ﷺ قال: «اذا لقى أحدكم اخاه فليسلم عليه فان حالت بينهما شجرة او جدار او حجر ثم لقيه فليسلم عليه»؛ «از حضرت ابو هریره رضی الله عنه روایت است که حضرت نبی ﷺ فرمود: وقتی که یکی از شما برادر مسلمان خود را ملاقات کرد، بر او سلام بدهد و اگر درختی یا دیواری یا سنگی حائل شد و سپس دوباره او را دید، بر او سلام بدهد».[6]
مقصد این است که اگر تو برادر مسلمان خود را کنار دیواری یا درختی مثل درخت انار و غیره یا سنگ بزرگی احوال‌پرسی کردی و دوباره بعد از چند دقیقه ملاقات کردی، باز هم سلام بده. زیرا از اثر سلام محبت بیشتر می‌شود. البته اگر سلام داد و مسیر یکی بود و یکی دور و دیگری نزدیک بود، لازم نیست دوباره سلام بدهد.
ادامه دارد…
[1] ـ مشاهير علماء الأمصار وأعلام فقهاء الأقطار،جزء۱،ص۵.
