اصحاب پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) کسانی هستند که با پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) هجرت کردند، به همراه او جهاد کردند، از او تعلیم گرفتند و از او نقل کردند. آنان در سفر و حضر، در سختی و راحتی، همراه نبی اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) بودند. ابوزرعه رازی (رحمه‌الله) در صحبتی در مورد اعتقاد اهل سنت درباره صحابه (رضی‌الله‌عنهم) توهین به صحابه را رد می‌کند و در ادامه می‌افزاید: «نزد ما پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و قرآن حق هستند و این قرآن و احادیث را صحابه (رضی‌الله‌عنهم) برای ما نقل کردند و بد جلوه دادن اصحاب موجب جرح شخصیت خود آن‌ها می‌شود.»[1]
خطیب بغدادی (رحمه‌الله) می‌گوید: عدالت صحابه ثابت و معلوم است زیرا خداوند متعال در قرآن از آن‌ها با طهارت و رضایت یاد فرموده است. از جمله: «كُنتُمْ خَيْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ»؛ «شما بهترین امتی هستید که به سود انسان‌ها پدیدار شده‌اید.»[2]
همچنین: «وَكَذَلِكَ جَعَلْنَاكُمْ أُمَّةً وَسَطًا لِتَكُونُوا شُهَدَاءَ عَلَى النَّاسِ وَيَكُونَ الرَّسُولُ عَلَيْكُمْ شَهِيدًا»؛ «و بی‌گمان شما را ملت میانه‌روی قرار داده‌ایم تا گواهانی بر مردم باشید و پیامبر بر شما گواه باشد.» این الفاظ گرچه عام هستند، اما مراد آن خاص است و گفته شده که این آیات در مورد اصحاب پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) نازل شده‌اند. [3]
همچنین خداوند متعال می‌فرماید: «لَقَدْ رَضِيَ اللَّهُ عَنِ الْمُؤْمِنِينَ إِذْ يُبَايِعُونَكَ تَحْتَ الشَّجَرَةِ فَعَلِمَ مَا فِي قُلُوبِهِمْ فَأَنزَلَ السَّكِينَةَ عَلَيْهِمْ وَأَثَابَهُمْ فَتْحًا قَرِيبًا»؛ «خداوند از مؤمنان راضی گردید همان لحظه که در زیر درخت با تو بیعت کردند. خدا می‌دانست آنچه را که در درون دل‌هایشان نهفته بود، لذا اطمینان خاطری به دل‌هایشان داد و فتح نزدیکی را پاداش‌شان کرد.»[4]
همچنین: «وَالسَّابِقُونَ الأَوَّلُونَ مِنَ الْمُهَاجِرِينَ وَالأَنصَارِ وَالَّذِينَ اتَّبَعُوهُم بِإِحْسَانٍ رَّضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَرَضُوا عَنْهُ»؛ «پیشگامان نخستین مهاجران و انصار و کسانی که به نیکی روش آنان را در پیش گرفتند و راه ایشان را به خوبی پیمودند، خداوند از آنان خوشنود است و ایشان هم از خدا خشنودند.»[5]
و نیز: «وَالسَّابِقُونَ السَّابِقُونَ ﴿۱۰﴾ أُوْلَئِكَ الْمُقَرَّبُونَ ﴿۱۱﴾ فِي جَنَّاتِ النَّعِيمِ﴿۱۲﴾»؛ «و پیشتازان پیشگام، آنان مقربان هستند و در میان باغ‌های پر نعمت بهشت جای دارند.»[6]
و نیز: «يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ حَسْبُكَ اللَّهُ وَمَنِ اتَّبَعَكَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ»؛ «ای پیامبر، خدا برای تو و برای مؤمنان که از تو پیروی کرده‌اند کافی و بسنده است.»[7]
و نیز: «لِلْفُقَرَاءِ الْمُهَاجِرِينَ الَّذِينَ أُخْرِجُوا مِن دِيَارِهِمْ وَأَمْوَالِهِمْ يَبْتَغُونَ فَضْلًا مِّنَ اللَّهِ وَرِضْوَانًا وَيَنصُرُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ أُوْلَئِكَ هُمُ الصَّادِقُونَ ﴿۸﴾ وَالَّذِينَ تَبَوَّءُوا الدَّارَ وَالْإِيمَانَ مِن قَبْلِهِمْ يُحِبُّونَ مَنْ هَاجَرَ إِلَيْهِمْ وَلَا يَجِدُونَ فِي صُدُورِهِمْ حَاجَةً مِّمَّا أُوتُوا وَيُؤْثِرُونَ عَلَى أَنفُسِهِمْ وَلَوْ كَانَ بِهِمْ خَصَاصَةٌ وَمَن يُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ﴿۹﴾»؛ «و همچنین غنائم از آن فقرای مهاجرینی است که از خانه و کاشانه و اموال خود بیرون رانده شده‌اند و آن کسانی که فضل خداوند و خوشنودی او را می‌خواهند و خدا و پیامبرش را یاری می‌دهند. اینان راست‌گویانند. آنانی که پیش از آمدن مهاجران، خانه و کاشانه را آماده کرده‌اند و ایمان را در دل خود استوار داشتند و کسانی را دوست می‌دارند که به پیش ایشان مهاجرت کرده‌اند، و در درون، احساس رغبت و نیازی نمی‌کنند به چیزهایی که به مهاجران داده شده است، و ایشان را بر خود ترجیح می‌دهند، هر چند که خود سخت نیازمند باشند. کسانی که از بخل، نفس خود را نگهداری و مصون و محفوظ کردند، ایشان قطعاً رستگارانند.»[8]
صاحب کتاب عقیدتی «العقیده الطحاویه» می‌گوید: ما اصحاب گرامی پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) را دوست می‌داریم و در محبت آن‌ها زیاده‌روی نمی‌کنیم و از آن‌ها نیز بیزاری نمی‌جوییم و با کسانی که با اصحاب بغض دارند و از آن‌ها به بدی یاد می‌کنند، مخالفت می‌کنیم و از صحابه به خیر یاد می‌کنیم. محبت اصحاب جزء دین و نیکی ما است. کسی که صحابه را دوست بدارد، او پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) را دوست داشته و کسی که با آن‌ها بغض داشته باشد، او ادعای محبت به پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) را نادرست گفته است. و نیز کسی که با اهل‌بیت و همسران پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) بغض کند، او در ادعای محبت به حضرت نبی کریم (صلی الله علیه و آله و سلم) حرفی پوچ اظهار کرده است.
زیرا که خداوند متعال در قرآن عظیم الشأن پیامبر و اصحابش را چنین توصیف کرده است: «مُحَمَّدٌ رَّسُولُ اللَّهِ وَالَّذِينَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَى الْكُفَّارِ رُحَمَاءُ بَيْنَهُمْ تَرَاهُمْ رُكَّعًا سُجَّدًا يَبْتَغُونَ فَضْلًا مِّنَ اللَّهِ وَرِضْوَانًا سِيمَاهُمْ فِي وُجُوهِهِم مِّنْ أَثَرِ السُّجُودِ ذَلِكَ مَثَلُهُمْ فِي التَّوْرَاةِ وَمَثَلُهُمْ فِي الْإِنجِيلِ كَزَرْعٍ أَخْرَجَ شَطْأَهُ فَآزَرَهُ فَاسْتَغْلَظَ فَاسْتَوَى عَلَى سُوقِهِ، يُعْجِبُ الزُّرَّاعَ لِيَغِيظَ بِهِمُ الْكُفَّارَ وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ مِنْهُم مَّغْفِرَةً وَأَجْرًا عَظِيمًا»؛ «محمد فرستاده خداست، و کسانی که با او هستند در برابر کافران تند و سرسخت، و نسبت به یکدیگر مهربان دلسوزند. ایشان را در حال رکوع و سجده می‌بینی. و آنان همواره فضل خدای را می‌جویند و رضای او را می‌طلبند. نشانه‌ی ایشان بر اثر سجده در پیشانی‌های‌شان نمایان است. این توصیف آنان در تورات است و اما توصیف آنان در انجیل چنین است که همانند کشتزاری هستند که جوانه‌های (خوشه‌های) خود را بیرون زده، و آن‌ها را نیرو داده و سخت نموده و بر ساقه‌هایش راست ایستاده باشد، به گونه‌ای که کشاورزان را به شگفت می‌آورد. تا کافران را به سبب آنان خشمگین کند. خداوند به کسانی از ایشان که ایمان بیاورند و کارهای شایسته بکنند، آمرزش و پاداش بزرگی را وعده می‌دهد.»[9]
حضرت ابوسعید خدری روایت می‌کند که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: «اصحاب مرا دشنام ندهید، زیرا اگر هر کسی از شما اندازه کوه احد طلا صدقه بدهد به اندازه یک مُد (پیمانه‌ای است) و نه نصف صدقه آنان نمی‌رسد.» [10]
حضرت براء بن عازب می‌فرماید: از پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) شنیدم که فرمودند: «انصار را هیچ‌کس دوست ندارد، مگر مؤمن و با آن‌ها هیچ‌کس بغض نمی‌کند، مگر منافق. هر کس آنان را دوست بدارد، خدا را دوست داشته و هر کس با آن‌ها بغض کند، با خدا بغض کرده است.»[11]
حضرت انس بن مالک از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) روایت می‌کنند: «نشانه ایمان، محبت انصار و نشانه نفاق، دشمنی با انصار است.»[12]
از علامات محبت پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم)، محبت یاران پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) است.
