یکی از آسیب‌های بزرگی که جامعۀ اسلامی با پدیدآمدن نشنلیزم یا همان ملی‌گرایی با آن مواجه شده، از میان رفتن اتحاد، اتفاق، انسجام و همبستگی‌ای است که اسلام به آن دستور داده‌است. با ظهور این پدیده، ملت‌ها و مردم هر کشور از اندیشیدن به امت اسلامی بازمانده‌اند و به‌جای آن، دغدغه‌های منطقه‌ای و ملی در اولویت قرار گرفته است. این وضعیت را به‌وضوح می‌توان در میان کشورهای اسلامی مشاهده کرد. در این بخش از تحقیق، به بررسی بیشتر این موضوع خواهیم پرداخت. شایان ذکر است که تمام آسیب‌های ملی‌گرایی در این بخش مطرح نشده‌اند.
ملی‌گرایی، عامل تفرقه و اختلاف
ملی‌گرایی یکی از بزرگ‌ترین دشمنان وحدت امت اسلامی و عامل اصلی تفرقه و اختلاف در میان مسلمانان است. این ایدئولوژی، امت واحد اسلامی را تجزیه کرده و به گروه‌ها و فرقه‌های مختلف تقسیم می‌کند.
دعوت به ملی‌گرایی، چه عربی باشد و چه از نوع دیگر، میان مسلمانان اختلاف ایجاد کرده و آنان را از یکدیگر جدا می‌سازد. این جدایی نه‌تنها میان مسلمانان عرب و غیرعرب رخ می‌دهد، بلکه حتی در میان خود عرب‌ها نیز باعث اختلاف شده‌است. برخی از آنان ملی‌گرایی را می‌پذیرند و گروهی دیگر آن را رد می‌کنند. هر ایدئولوژی‌ای که مسلمانان را از یکدیگر جدا کرده و به احزاب و گروه‌های گوناگون تقسیم کند، باطل است و با مقاصد اسلام که به اتحاد، انسجام، توصیه به حق و همکاری در نیکی و تقوا دعوت می‌کند، در تضاد است.[1]
ملی‌گرایی، ابزاری برای از بین‌بردن وحدت امت اسلامی و مانعی جدی در برابر اتحاد جهان اسلام است؛ اتحادی که منافع مستکبران جهانی را به خطر می‌اندازد. استعمارگران با بهره‌گیری از گرایش‌های ملی‌گرایانه، توانستند جهان اسلام را که روزی یکپارچه و متحد بود، به اجزا و بخش‌های کوچک تقسیم کرده و هر بخش را جداگانه نابود سازند.[2]
نویسندۀ کتاب «المذاهب الفکریة المعاصرة ودورها في المجتمعات وموقف المسلم منها» دربارۀ ملی‌گرایی می‌نویسد: «ملی‌گرایی یکی از نعره‌های جاهلیت است که انسانیت، با تحریک شیطان‌های انسی و جنی، به آن گرفتار شده‌است. این دعوت، مردم را از هم جدا کرده، اجتماع آنان را پراکنده می‌کند، دوستی‌شان را از میان می‌برد و نخوت‌های توخالی و جاهلی را میان‌شان احیا می‌کند.»[3]
نشنلیزم مدرن و پیامدهای آن
نشنلیزم مدرن، که در آن مردم هر کشور خود را برتر از دیگران می‌دانند و منافع و امکانات را صرفاً برای خود می‌خواهند، به دیدۀ رقیب به سایر کشورهای اسلامی می‌نگرد. این نگرش، پدیده‌ای ناپسند و غیرقابل‌قبول است.
هرچند در گذشته نیز ملی‌گرایی وجود داشته‌است، اما مسلمانان آن زمان، علی‌رغم وابستگی به سرزمین یا کشور خود، خود را جزئی از امت اسلامی می‌دانستند. در واقع، وطن‌دوستی در چارچوب مسئلۀ کلی‌تر «امت اسلامی» معنا می‌یافت؛ اما نشنلیزم جدید، تحت تأثیر توطئه‌ها و دسایس غرب، موجب بروز نزاع میان کشورهای همسایه شده‌است. غربی‌ها با سیاست «تفرقه بینداز و حکومت کن»، کشورهای اسلامی را از یکدیگر جدا کردند و با تشدید درگیری‌ها، بازار فروش تسلیحات خود را رونق بخشیدند.
این نوع ملی‌گرایی، بنیان اخوت اسلامی را تضعیف کرده و به وحدت امت اسلامی آسیب جدی وارد می‌کند.
در خاورمیانه و کشورهای اسلامی، نشنلیزم و ملی‌گرایی باعث شده‌اند که ملت‌هایی مانند اردنی‌ها، سوریه‌ای‌ها، عراقی‌ها، ایرانی‌ها و افغانی‌ها در رقابتی شدید با یکدیگر قرار بگیرند. این رقابت آن‌ها را واداشته است تا برای حفظ امنیت و پرستیژ ملی، به انباشت سلاح و خرید تسلیحات از قدرت‌های خارجی روی آورند. به‌عنوان نمونه، کشورهای عرب حوزۀ خلیج فارس به بزرگ‌ترین واردکنندگان تسلیحات آمریکا تبدیل شده‌اند. هر کشوری تلاش می‌کند تا بیشترین سلاح‌ها را با هزینه‌های گزاف خریداری نموده و برای حفاظت از خود ذخیره کند. مرزهای دشوار و سختی که میان کشورهای اسلامی ترسیم شده، به حدی است که عبور از آن‌ها می‌تواند ضربه‌های ویرانگری بر طرف مقابل وارد کند.
تا زمانی‌که دروازۀ ملی‌گرایی بر روی مسلمانان باز بود، طبیعی بود که این پدیده به ظهور ملی‌گرایی‌های عربی و کردی (در کشورهای عربی و مناطق کردنشین)، بنگالی (در پاکستان) و تورانی (در ترکیه) منجر شود. این روند، اسلام را که نقطۀ اتصال بین ملت‌ها بود، به حاشیه راند و نتیجۀ آن فروپاشی کشورهای اسلامی و افتادن آن‌ها زیر سلطۀ اشغالگران اروپایی بود؛ همان کشورهایی که به‌عمد، ملی‌گرایی را در جوامع اسلامی ترویج کردند.[4]
ادامه دارد…
[1]. النیجیری، د. عبدالله أبوبکر أحمد، القومیة وحکمها في الشریعة الإسلامیة، نشر المقال في: المجلة الأکادیمیة للأبحاث والنشر العلمي، الإصدار العاشر، تاریخ الإصدار ۲۰۲۰ م، ص ۱۲.
[2]. نقوی، محمد نقوی، الإسلام والقومیة، ۱۴۰۴ هـ. ق، ص ۱۴.
[3]. عواجی، د. غالب بن علی، المذاهب الفکریة المعاصرة ودورها في المجتمعات وموقف المسلم منها، الطبعة الأولی ۱۴۲۷ هـ. ق، ج ۱، ص ۹۰۷.
[4]. الفارس، د. محمد سلیمان، القومیة ودورها في تفکیک وحدة الأمة الإسلامیة، مقالۀ منتشر شده در سایت رسمی «المجلس الإسلامی السوری» تاریخ نشر مقاله: ۲۰۱۹ م.
