علامت تقدیم محبت پیامبر (صلی الله علیه وسلم) بر محبت دیگر مخلوقات این است که، اگر اطاعت پیامبر (صلی الله علیه وسلم) در اوامر ایشان با دعوت یک داعی به چیزهای محبوب دیگر تعارض پیدا کرد و فرد، اطاعت پیامبر (صلی الله علیه وسلم) را ترجیح داد، این دلیلی است بر اینکه فرد پیروی از نبی مکرم اسلام (صلی الله علیه وسلم) را بر دیگر چیزهای دوست داشتنی مقدم دانسته است؛ اما اگر برعکس عمل کرد، این دلیلی می‌شود بر اینکه ایمان آن فرد کامل نشده است.
همچنین می‌توان در مورد محبت خداوند و دوستی نفس قیاس کرد که اگر فرد اطاعت اوامر خداوندی را نمود، این علامت کمال ایمان اوست و اینکه او به درجه مقربان درگاه الهی رسیده و اگر به آن درجه نرسیده باشد پس به درجه آن کسانی که محبت آن‌ها تکمیل شده می‌رسد.[1]
۳. در حدیث دیگری که از حضرت انس (رضی‌الله‌عنه) روایت است، پیامبر (صلی الله علیه وسلم) فرمودند: «هیچ یک از شما مؤمن کامل نمی‌شود مگر زمانی که خواهشات او پیروی کننده آن چیزهایی باشد که من آورده‌ام.»[2]
علامه ابن حجر (رحمه‌الله‌علیه) از علامه خطابی (رحمه‌الله‌علیه) قولی را نقل می‌کند که فرمودند: انسان هر آنچه را که دوست داشته باشد نفسش تابع آن می‌شود؛ و اینکه اگر چیزی را دوست داشته باشد، آن چیز سبب محبت محبوبش می‌شود. پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه وسلم) محبت اختیاری را اراده کردند چون همین محبت بر قلب نقش می‌بندد و آنچه که بر آن است را تغییر می‌دهد.
به همین‌خاطر حضرت عمر (رضی‌الله‌عنه) اولاً به سبب طبیعت جواب داد، سپس فکر کرد و با دلیل و تأمل تشخیص داد که پیامبر (صلی الله علیه وسلم) از نفسش نزد او محبوب‌تر است؛ زیرا که محبت آنحضرت (صلی الله علیه وسلم) سبب نجات از هلاکت در دنیا و آخرت است و سپس با اختیار عرض کرد که پیامبر (صلی الله علیه وسلم) را از نفسش بیشتر دوست دارد و آنحضرت (صلی الله علیه وسلم) هم در جواب، ایشان را تأیید نمودند؛ یعنی حالا ای عمر! حق را شناختی و آنچه را که بر تو واجب بود گفتی. از این‌جهت علما محبت پیامبر (صلی الله علیه وسلم) را دو نوع قرار داده‌اند:
اول: محبتی که فرض است؛ محبتی که میطلبد انسان به نبوت و بعثت آنحضرت (صلی الله علیه وسلم) ایمان داشته باشد و از آنچه که نسبت به پیامبر (صلی الله علیه وسلم) از قبیل محبت، رضایت، تسلیم و… لازم است، استقبال کند. منهیات و دستورات دینی را فقط از طریق پیامبر (صلی الله علیه وسلم) بگیرد و راهی غیر از راه و شیوهی زندگانی پیامبر (صلی الله علیه وسلم) نپیماید و به شریعت ایشان راضی باشد و خود را به اخلاق پیامبر (صلی الله علیه وسلم) همچون بخشش، ایثار، بردباری و تواضع مزین نماید.
دوم: محبت مستحب؛ و آن اینکه احوال محبوب را جستجو نموده و از راه و روش و سنت او پیروی نماید و بر لازم گرفتن اقوال و افعال او به اندازه توان حریص باشد.[3]
۴. از جمله دلایلی که از وجوب محبت پیامبر (صلی الله علیه وسلم) خبر می‌دهد، حدیثی از حضرت انس (رضی‌الله‌عنه) است که امام بخاری (رحمه‌الله‌علیه) آن را در کتابش آورده که نبی اکرم (صلی الله علیه وسلم) فرمودند: «سه خصلت اگر در وجود کسی باشد، او شیرینی و حلاوت ایمان را احساس می‌کند؛ اول اینکه خدا و رسولش نزد او از دیگر چیزها محبوب‌تر باشد. دوم اینکه دیگران را فقط به خاطر خدا دوست داشته باشد. سوم اینکه برگشتن به کفر را همان‌گونه ناپسند بداند که افتادن در آتش را ناپسند می‌داند.»[4]
۵. روایتی دیگر از خادم پیامبر (صلی الله علیه وسلم) حضرت انس (رضی‌الله‌عنه) است که شخصی از نبی مکرم اسلام (صلی الله علیه وسلم) سؤال کرد قیامت چه وقت است؟ پیامبر (صلی الله علیه وسلم) فرمودند: «برای قیامت چه آماده کرده‌ای؟» عرض کرد: چیزی آماده نکرده‌ام غیر از اینکه خدا و رسولش را دوست دارم. پیامبر (صلی الله علیه وسلم) فرمودند: «در قیامت تو با کسی خواهی بود که دوستش داری.» ([5])
حضرت انس (رضی‌الله‌عنه) می‌فرمایند: برای هیچ چیزی چنان خوشحال نشده بودم به اندازه‌ای که به این فرموده پیامبر (صلی الله علیه وسلم) خوشحال شدم که فرمودند: «در قیامت تو با کسی خواهی بود که دوستش داری.» حضرت انس (رضی‌الله‌عنه) در ادامه می‌گوید: من پیامبر (صلی الله علیه وسلم)، حضرت ابوبکر (رضی‌الله‌عنه) و حضرت عمر (رضی‌الله‌عنه) را دوست دارم و امیدوارم به سبب این محبت روز قیامت با آن‌ها باشم، اگرچه مثل آن‌ها اعمال صالحی را انجام نداده‌ام.[6]
۶. حدیثی بسیار زیبا و حکمت‌آمیز که به زمان ما بسیار مناسبت دارد، حدیث حضرت ابوهریره (رضی‌الله‌عنه) است که پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه وسلم) فرمودند: «از محبوب‌ترین افراد امت نسبت به من، کسانی هستند که بعد از من می‌آیند و آن‌ها حاضرند اهل و مال خود را فدا کنند تا اینکه مرا ببینند.»[7] در این حدیث رسول الله (صلی الله علیه وسلم) از مؤمنانی خبر می‌دهند که بعد از ایشان می‌آیند و مشتاق دیدار آنحضرت (صلی الله علیه وسلم) هستند و دیدار پیامبر (صلی الله علیه وسلم) را بر اهل و مال خود ترجیح می‌دهند.
امام مناوی (رحمه‌الله‌علیه) می‌فرماید: «یعنی هر یک از آن‌ها آرزو می‌کند تا پیامبر (صلی الله علیه وسلم) را ببیند، اگرچه لازم باشد اهل و مال خود را فدا کند. گویا گفته شده که هر یک از آن‌ها دوست دارند تا اهل و مالش را فدیه داده و مرا ببیند.»[8]
۷. حضرت ابن عباس (رضی‌الله‌عنه) از آنحضرت (صلی الله علیه وسلم) روایت می‌کنند که ایشان فرمودند: «خداوند را دوست بدارید به سبب نعمت‌هایی که به شما داده و مرا به سبب محبت خداوند دوست بدارید و اهل‌بیت مرا به علت محبت من دوست داشته باشید.»[9]
مناوی (رحمه‌الله‌علیه) می‌فرماید: «یعنی خداوند را به خاطر نعمت‌های گوناگون حسی که به شما انعام کرده دوست بدارید؛ مانند: آسان نمودن غذاها و نوشیدنی‌هایی که استفاده می‌کنید و نعمت‌های معنوی؛ مانند نور یقین که بر قلب شما ارزانی داشته و دیگر غذاهای روحی که به شما لطف فرموده است.»
ابن عطاءالله (رحمه‌الله‌علیه) می‌گوید: «هیچ لحظه‌ای نیست که در آن نعمتی بر فرد نازل نشود و این نعمت‌ها محبت خداوند و شکر او را به صورت دائمی واجب می‌کنند و هر گاه این لحظات از فرد فوت شد و او شکر نکرد، هرگز وقت جبران به او نمی‌رسد زیرا که در لحظه‌ای دیگر نعمتی دیگر بر او فرود می‌آید و باید بر آن شکر کند. و بهترین راه این است که فرد استغفار کند و از خداوند بخشش طلب کند. چون خداوند متعال فرموده‌اند: «وَإِن تَعُدُّواْ نِعْمَتَ اللَّهِ لَا تَحْصُوهَا»؛ «و اگر بخواهید نعمت‌های خدا را بشمارید نمی‌توانید آن‌ها را حساب کنید.»[10]
بعضی از عارفان می‌گویند: در حدیث آمده «احبوا الله» این فعل امر است و معنای اخبار می‌دهد و مراد این جمله این است که شما خداوند را دوست دارید چون بر شما نعمت می‌فرستد، پس شما او را دوست دارید و او شما را دوست دارد.»[11]
آیات و احادیث بسیاری را مشاهده می‌کنیم که در آن‌ها محبت پیامبر (صلی الله علیه وسلم) واجب بیان شده است و به آن مرتبه‌ی بلندی داده شده و با محبت خداوند مقارن شمرده شده است و بر انواع محبت‌های دنیوی ترجیح دارد. بدین صورت درمی‌یابیم که محبت پیامبر (صلی الله علیه وسلم) به چه اندازه دارای اهمیت زیادی است و چه جایگاه بالایی در دین دارد. زیرا که روایات واضحی این محبت را برای تکمیل ایمان فرد واجب قرار داده تا اینکه محبت پیامبر (صلی الله علیه وسلم) بالاتر از محبت نفس انسان که بین دو پهلوی او است باشد، چه رسد به محبت همسر و فرزندان و والدین؛ و چه محبتی بالاتر نسبت به محبت یک انسان که سردار مخلوقات حضرت محمد مصطفی (صلی الله علیه وسلم) مستحق آن است و بر تمام مؤمنان واجب است.
