نویسنده: شکران احمدی
جستارهایی بر علم مقاصد شریعت (بخش چهل‌ویکم)
ب: وسایل حفظ عقل
-
وجوب تعلیم
یکی از مهم‌ترین ابزارهای حفظ عقل، تعلیم و دانش است که میان عاقل و جاهل تمایز ایجاد می‌کند. خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید: «قُلْ هَلْ يَسْتَوِي الْأَعْمَى وَالْبَصِيرُ أَمْ هَلْ تَسْتَوِي الظُّلُمَاتُ وَالنُّورُ.»[1] ترجمه: «(ای محمد! به مشرکان) بگو: آیا کور (که شمایید) و بینا (که مؤمنانند) برابرند؟ یا این که تاریکی‌ها (که پرسش‌های کورکورانۀ شما است) و نور (که هدایت خدا و ارمغان مؤمنان است) یکسان است؟»
علم، نه‌تنها انسان را از جهل و خرافات رهایی می‌بخشد، بلکه سبب افزایش قوای عقلانی او می‌گردد. خداوند در قرآن کریم به‌روشنی تأکید می‌کند: «يرْفَعِ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَالَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجَاتٍ.»[2] ترجمه: «الله تعالی به کسانی از شما که ایمان آورده‌اند و از علم بهره دارند، درجات بزرگی می‌بخشد.»
بنابراین، علم‌آموزی در اسلام فرض گردیده است تا انسان‌ها بتوانند عقل خود را تقویت کرده و از مسیر جهل و گمراهی دور شوند.
-
تحریم مفسدات معنوی
شریعت اسلامی، افزون بر تحریم مسکرات و مواد مخدر، هر چیزی را که عقل انسان را به بی‌راهه و فساد بکشاند، حرام اعلام کرده است. از جمله این موارد می‌توان به موسیقی، تصاویر و فیلم‌های مبتذل و غیراخلاقی اشاره کرد؛ مواردی که قلب را فاسد کرده و عقل را درگیر و مشغول خود می‌سازند. بدون شک، تأثیر این مفسدات بر روح و عقل انسان، کمتر از اثرات مخرب شراب نیست.
فرجام
اهمیت حفظ نفس در اسلام به حدی است که قتل عمدی یک مسلمان گناهی نابخشودنی دانسته شده و برای مرتکب آن، جاودانگی در دوزخ مقرر گردیده است. برای تحقق این هدف، اسلام راهکارهای متعدد ایجابی و سلبی را مطرح کرده است. حرمت قتل نفس و جرم‌انگاری آن و هم‌چنین تشریع حکم قصاص، از جملۀ این احکام هستند.
اسلام برای حفظ جان انسان‌ها، خون آن‌ها را بسیار ارزشمند دانسته است، به‌گونه‌ای که قتل ناحق یک انسان، برابر با قتل تمامی بشریت تلقی شده است.
افزون بر این، حفظ عقل نیز از ضروریات شریعت است. عقل، عامل تمایز انسان از سایر موجودات است و وسیله‌ای است که خداوند از طریق آن شناخته و پرستش می‌شود. هم‌چنین، انسان به واسطۀ عقل می‌تواند خیر را از شر تفکیک کند. بر این اساس، احکام متعددی در شریعت اسلامی وضع شده است که هدف آن، حفاظت و صیانت از عقل است.
ادامه دارد…
منابع
-
قرآن کریم.
-
البخاري، محمد بن إسماعيل أبوعبدالله (۱۹۸۷) صحيح البخاري، محقق: د. مصطفى ديب البغاء بیروت، دار ابن کثیر.
-
ابن عاشور التونسي، محمد الطاهر بن محمد بن محمد الطاهر (۲۰۰۴م) مقاصد الشريعة الإسلامية، محقق: محمد الحبيب ابن الخوجة، قطر وزارة الأوقاف والشؤون الإسلامية.
-
الريسوني، أحمد. (۱۹۹۲م). نظرية المقاصد عند الامام الشاطبي الدار العالمية للكتاب الإسلامي.
-
الرازي، أحمد بن فارس بن زكرياء القزوين، أبوالحسين (۱۹۷۹م). معجم مقاييس اللغة، محقق، عبدالسلام، محمد هارون، بیروت، دار الفکر.
-
الشاطبي، إبراهيم بن موسى بن محمد اللخمي الغرناطي، الموافقات في أصول الشریعة، محقق: أبوعبيدة مشهور بن حسن آل سلمان، دار ابن عفان.
-
القشيري، أبوالحسين مسلم بن الحجاج النيسابوري (۱۳۳هـ). صحيح مسلم، لبنان بيروت، دار الجيل.
-
اليوبي، محمد سعد بن احمد بن مسعود، مقاصد الشريعة الاسلامية وعلاقتها بالادلة الشرعية، ریاض، دار الهجر للنشر والتوزيع.
-
زرکشي، بدرالدین، محمد بن بهادر، البحر المحیط في أصول الفقه، دار الکتب العلمية، بیروت، لبنان.
-
غزالي، ابوحامد، محمد بن محمد، المستصفی في علم الأصول، بیروت، موسسة الرسالة.
-
ابن قیم جوزیة، محمد بن ابی بکر، شفاء العلیل في مسائل القضاء والقدر والحکمة والتعلیل، دار المعرفة، بیروت، لبنان.
-
آمدی، ابوالحسن سیدالدین، علی بن ابی، علی بن محمد، غایة المرام، ناشر: المجلس الاعلی للشئون الاسلامية.
-
فخرالدین الرازی، ابوعبدالله، محمد بن عمر الرازی، مفاتیح الغیب=التفسر الکبیر، موسسة الراسالة.
-
ابن حزم، ابومحمد علی بن حزم اندلسی ظاهری، الإحکام في أصول الأحکام، بیروت، دار الجیل.
-
ابن قیم جوزیة، محمد بن ابی بکر، مفتاح دار السعادة ومنشور ولاية العلم والارادة، قاهرة، دار الحدیث.
-
محمد مصطفى زحیلی (٢٠٠٦م) الوجيز في أصول الفقه الإسلامي دمشق – سوريا، دار الخير للطباعة والنشر والتوزيع.
-
ابوداود، سلیمان بن الاشعث السجستانی، سنن ابی داود، بیروت، لبنان، المکتبة العصرية، صیدا.
-
النجدي، سمیع، أهمية المقاصد الشرعية، دار الکتب العلمية، بیروت لبنان.
-
محمد بن أحمد، أبوعبدالله القرطبي، (١٩٦٢م) تفسير القرطبي، تحقيق: أحمد البردوني وإبراهيم أطفيش. القاهرة دارالكتب المصرية.
