اولین خطر زبان، بیهودهگویی است. خداوند متعال اسباب و عوامل دستیابی به علم و دانش و رسیدن به قلههای پر ارج دانایی و آگاهی را در اختیار انسان قرار داده و کلام را یکی از راههای انتقال دانش و فضیلت برشمرده است.
پروردگار حکیم، انسان را از گفتاری که هیچ سود و بهرهای برای او ندارد، بر حذر میدارد و در قرآن کریم، آدمیان را از بیهودهگویی نهی میکند. به گونهای که شنیدن سخنان لغو را عامل بازدارندهی آدمی از کمال میشمارد و دوری از بیهودهگویی را نشانهی کرامت انسان میداند. متاسفانه، افرادی هستند که از لحظهی خروج از منزل تا هنگام برگشتشان به بیهودهگویی میپردازند؛ سخنانی که در آن به اندازهی ذرهای منفعت و فایدهی علمی و دینی وجود ندارد و اگر هم حرف نزنند، هیچگونه ضرری به آنها نمیرسد. به طور مثال، بعضی از افراد که پیر هستند و با وجود این که پایشان لب گور قرار دارد، اما با شوق کامل جلوی مغازهها و اماکن عمومی مینشینند و در مورد خاطرات سفرشان و حرفهای بیهوده دیگری صحبت میکنند.
خداوند متعال در سورهی مؤمنون صفات مومنین را اینگونه بیان میکند: «وَالَّذِينَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ مُعْرِضُونَ»؛ «و کسانی که از سخنان بیهوده پرهیز میکنند».
یکی از صفات مومن پرهیز از سخنان بیهوده است و شخص مومن نه تنها از حرف زدن بیهوده بیزار است بلکه از شنیدن چنین حرفهایی نیز بیزار است.
خداوند متعال در جایی دیگر نیز چنین میفرماید: «وَإِذَا سَمِعُواً اللَّغْوَ أَعْرَضُوا عَنْهُ وَقَالُواْ لَنَا أَعْمَلُنَا وَلَكُمْ أَعْمَلُكُمْ سَلَامٌ عَلَيْكُمْ لَا نَبْتَغِى الْجَهِلِينَ»؛ ترجمه: «زمانی که سخن بیهوده بشنوند از آن رو میگردانند و میگویند اعمال ما برای ما و اعمال شما برای شماست. سلام بر شما (سلام متارکت) ما خواهان افراد جاهل نیستیم.»
اینگونه افراد، به سخنان بیهوده و گزاف گوش نمیدهند و ارزش وقت خود و دیگران را به خوبی میدانند و در برابر آن احساس مسئولیت میکنند. اینان از عمر گرانمایه و فرصتهای زندگی بهترین استفادهها را میبرند تا حسرت و پشیمانی دامنگیرشان نشود.
سخن بیهوده یعنی حرف زدن در مورد چیزی که در آن فایدهای برای انسان نیست و حضرت رسول اکرم (صلی الله علیه وسلم) در این مورد میفرمایند: «مِنْ حُسْنِ إِسْلاَمِ الْمَرْءِ تَرْكُهُ مَا لاَ يَعْنِيهِ»؛ «از خوبی اسلام یک شخص مسلمان، کنار گذاشتن حرفهای لایعنی و بیهوده است.»
حرف بیهوده آن است که اگر بیان نشود، هیچ ضرری به گوینده نمیرسد. بنابراین، اینگونه حرفها را سخن بیهوده مینامند. در قرآن عظیمالشأن، وقتی از بهشت به عنوان محفل برگزیدگان و دوستداران و پاکان درگاه الهی سخن به میان میآید، خداوند پاکی از لغو و بیهودهگویی را یکی از ویژگیهای برجستهی آن میشمارد. آنانی که در این دنیا به عشق و شوق حق تعالی از کارها و سخنان و افکار پوچ و غیر مفید دور بودند، آنگاه که به منظور پاداش، در جوار روضهی جاوید خداوندی آرام میگیرند، مسلم است که نه لغو میگویند و نه لغو میشنوند. در حقیقت، در مجالس و محافل، ما نیز باید از چنین همنشینیها الگو بگیریم و مانند آنان از بیهودگی دوری کنیم؛ مجلسی که: «لَا يَسْمَعُونَ فِيهَا لَغْوًا وَلَا تَأْثِيمًا* إِلَّا قِيلًا سَلَامًا سَلَامًا»؛ ترجمه: «در بهشت سخنی بیهوده و حرفی گناهآلود نمیشنوند، لیکن سخنی را میشنوند که سلام است و سلام.» زیرا در بهشت کسی هذیان و سخن گناهآلودی نمیگوید و در آن از دشنام و ایذاء و سخنان آلوده به گناه خبری نیست. بهشتیان همدیگر را به گفتن سلام، شادباش و درود گفته و سلام … !سلام میگویند.
بنابراین، آنگاه که مجالس دنیوی از سخنان بیهوده و گناهآلود به دور باشد، در حقیقت نسیمی از بهشت بر آن وزیده است. در آیهای دیگر نیز با اشاره به پاکی و پیراستگی مجلس بهشتیان از لغو، میفرماید: «لَا يَسْمَعُونَ فِيهَا لَغْوًا وَلَا كِذَابًا؛ در آنجا نه لغوی میشنوند و نه دروغی.» یعنی: پرهیزگاران نه در بهشت سخن لغوی را میشنوند و نه به یکدیگر دروغ میگویند، برخلاف آنچه که در مجالس دنیا روی میدهد؛ زیرا بهشت سرای سلامتی است و هر آنچه که در آن وجود دارد، از نقص و عیب مبراست. لغو: سخنان باطل و بیهوده است. «لَا تَسْمَعُ فِيهَا لَغِيَةً؛ در آنجا هیچ لغوی نمیشنوی.» یعنی: ای مخاطب! در سخنان اهل بهشت هیچ کلمهی لغو و بیهودهای را نمیشنوی؛ زیرا ایشان جز به حکمت و ستایش خداوند متعال در برابر نعمتهای همیشگیای که به ایشان ارزانی کرده است، سخن نمیگویند.
و همین امر، وجه تفاوت مجالس بهشتی با بعضی از نشستهای دنیوی است. در برخی مجالس دنیایی، افراد درباره وقت دیگران کمتر احساس مسئولیت میکنند و آن را با سخنانی لبریز میسازند که نه تنها نگفتن آنها ضرری ندارد، بلکه وانهادن این سخنان، مفید به حال همه خواهد بود.
شاید عدهای کمتر به این فکر کنند که چه مقدار از گفتههایشان برای شنوندگان مفید بوده است؟ سخنانشان تا چه میزان از محتوا و مضمون عالی برخوردار است؟ آیا گفتارشان تاریکی جهلی را به روشنایی دانایی تبدیل کرده است؟ به علم و دانش حاضران افزوده یا فرصتهای گرانبهای آنان را به هدر داده است؟ با خود بیندیشیم که آیا در زندگی فقط در پی پر کردن اوقات فراغت هستیم یا به فکر استفاده بهتر از آنها؟ و اساساً چقدر میکوشیم تا دیگران از فرصتی که در کنار ما هستند، بیشترین و بهترین بهرهها را ببرند. اگر میخواهیم مجالس دنیوی ما شباهت بیشتری به محفلهای بهشتیان داشته باشد، باید پاسخی منطقی و شایسته برای پرسشهای بالا داشته باشیم. در صورت بهرهمندی از پاسخی نیکو، مطمئن خواهیم شد که نشستهای دوستانه ما، الگوهایی کوچک و کامل از مجالس خوب خواهد بود. برای پرهیز از بیهودهگویی، باید مسئلهای را که در پنج دقیقه بیان میشود، در یک دقیقه خلاصه کنیم.
به گفتهی برخی از محققین، زنان روزانه هفت هزار کلمه حرف میزنند و مردان به طور میانه بین دو الی سه هزار کلمه حرف میزنند.
