نویسنده: شکران احمدی
تعریف مقاصد شریعت و اهمیت آن
ناگفته پیدا است که تعریف مفردات و اصطلاحات هر دانش و بیان اهمیت آن، دریچۀ ورود به مباحث اصلی است و علت بحث و فراگیری آن علم را بیان می‌کند؛ بنابراین، در پژوهش حاضر ابتدا به تعریف اصطلاحات علم مقاصد شریعت پرداخته، سپس اهمیت آن را بیان می‌نماییم.
تعریف اصطلاحات برای توضیح قلمرو بحث و پرهیز از اشتباه و سوء فهم، لازم است و بیان اهمیت و ضرورت آموزش مقاصد شریعت را برای محصل روشن می‌سازد و انگیزۀ تحقیق در موضوع را ایجاد می‌نماید.
تعریف مقاصد شریعت
مقاصد شریعت از دو کلمه «مقاصد» و «شریعت» ترکیب شده است و این ترکیب نزد علمای نحو، مرکب اضافی نامیده می‌شود. در ابتدا مفهوم لغوی هر دو کلمه را بیان نموده و سپس تعریف اصطلاحی آن به حیث یک علم، ارایه می‌گردد.
الف: معنای لغوی مقاصد
مقاصد جمع «مَقْصِد» است و مقصد مصدر میمی است که از فعل (قَصَدَ) اخذ گردیده است. چنانچه گفته می‌شود: «قَصَدَ، يَقْصِدُ، قَصْداً ومَقْصِداً.» كلمات «قصد و مقصد» هر دو به یک معنی استعمال شده است. کلمۀ قصد در معانی ذیل بکار رفته است:
-
اعتماد، توجه و دسترسی به یک کار؛ چنانچه امام مسلم رحمه‌الله در صحیح خود روایت کرده است: «… فكان رجل من المشركين إذا شاء أن يقصد إلى رجل من المسلمين، قصد له فقتله»؛ ترجمه: «شخصی از مشرکین بود، وقتی‌که می‌خواست کسی از مسلمانان را دنبال نماید، اول به او توجه می‌کرد و بعداً او را به قتل می‌رساند.»
-
استقامت راه و راه راست؛ کلمۀ قصد در یکی از کاربردهای خود به معنای راه راست و مستقیم استعمال شده است. قصد در این مفهوم در آیۀ مبارکه استعمال شده است که خداوند متعال می‌فرماید: «وَعَلَى اللَّهِ قَصْدُ السَّبِيلِ وَمِنْهَا جَائِرٌ وَلَوْ شَاءَ لَهَدَاكُمْ أَجْمَعِينَ»؛ یعنی: «بر خداوند است که راه راست را به بندگان نشان دهد؛ اما بعضی از راه‌ها بیراهه است؛ و اگر خدا بخواهد همۀ شما را به اجبار هدایت می‌کند، (ولی اجبار سودی ندارد).»
-
عدل، اعتدال و عدم افراط؛ چنانچه خداوند جل‌جلاله می‌فرماید: «وَاقْصِدْ فِي مَشيكَ.» هم‌چنان رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وسلم فرموده‌اند: «القَصْدَ القَصْدَ تَبْلُغُوا»؛ یعنی: «میانه‌روی و اعتدال را اختیار کنید تا که به هدف‌تان برسید.»
