ملی‌گرایی یا همان نشنلیزم یکی از عمده‌ترین اندیشه‌های سیاسی‌ای است که در طول تاریخ فرازوفرودهای متعددی داشته است. اندیشۀ ملی‌گرایی یا نشنلیزم (Nationalism) نوعی آگاهی جمعی است؛ یعنی آگاهی متعلق به ملت که آن را آگاهی ملی می‌نامند. آگاهی ملی، اغلب پدیدآورندۀ حس وفاداری، شور و دلبستگی افراد به عناصر تشکیل‌دهندۀ ملت (نژاد، زبان، سنت، عادات، ارزش‌های اجتماعی و به‌طورکلی فرهنگ است) و گاه موجب بزرگ‌داشت مبالغه‌آمیز از آن‌ها و اعتقاد به برتری این مظاهر بر مظاهر ملی دیگر ملت‌ها می‌شود و دیگر ملت‌ها را به دیدۀ ناچیز می‌نگرد.
ملی‌گرایی در اروپا نتیجۀ تحولات دورۀ اصلاحات دینی و رفرم مذهبی در این قاره بوده است و رنسانس یا نهضت روشن‌فکری آن را تقویت کرد. اروپاییان طی قرون متمادی تحت تأثیر مفاهیم و آموزه‌های فرهنگی پیش از مسیحیت و فرهنگ هلنیزم (تمدن یونان و روم باستان) قرار داشتند؛ اما با ظهور نشنلیزم از زیر سلطۀ این مفاهیم خارج شدند.
در آسیا و آفریقا، عامل اصلی رشد و توسعۀ ملی‌گرایی استقلال‌طلبی و عملکرد ضد استعماری بوده است، زیرا بیشترین کشورهای این دو قاره در مدت زمان زیادی تحت استعمار دولت‌های اروپایی قرار داشتند.
درعین‌حال، نشنلیزم در کشورهای اروپایی خِردگرا، خوش‌بینانه و کثرت‌گرا بوده است، درحالی‌که نشنلیزم در کشورهای شرقی بیشتر یک نوع ملی‌گرایی احساسی و اقتدارطلب بوده است.
منابع و مآخذ
جیرورد، دلانتی، (۱۳۸۸) ناسیونالیسم و نظریۀ اجتماعی، ترجمه شده، فصلنامۀ مطالعات ملی، ۴۰، سال دهم، شمارۀ ۴، صفحات ۱۹۰-۲۰۰.
صلاحی، ملک یحیی، (۱۳۹۰). اندیشه‌های سیاسی غرب در قرن بیستم، چاپ پنجم، تهران-ایران، نشر قومس.
قادری، حاتم، (۱۳۹۰). اندیشه‌های سیاسی در قرن بیستم، چاپ دوازدهم، تهران-ایران، انتشارات سمت.
کاوه، ماهان، (۱۳۹۹). از ناسیونالیسم تا فاشیسم، بی‌جا.
مرادی، کامران، (۱۳۹۷). از هویت تا هویت ملی: مقدمه‌ای بر درک نظری هویت ملی و ناسیونالیسم به‌مثابه گفتمان، فصلنامۀ علمی-ترویجی جامعه، فرهنگ و رسانه، سال هفتم، شمارۀ بیست و نهم، زمستان ۱۳۹۷، صفحات ۲۹-۵۰.
موثقی، سید احمد، (۱۳۹۳). «ناسیونالیسم، دولت و توسعه»، فصلنامۀ سیاست، سال اول، شمارۀ سوم، پاییز ۱۳۹۳، صفحات ۲۱-۳۳.
میرمحمودی، تورج، (۱۴۰۰). «ناسیونالیسم در میان ملل مسلمان و غرب؛ و تأثیر امّت‌گرایی بر اتحاد جهان اسلام»، فصلنامۀ پژوهش‌های اجتماعی/اسلامی، بهار و تابستان ۱۴۰۰، شمارۀ ۱۲۳، صفحات ۳۱۲-۳۳۸.
نظری، علی اشرف، (۱۳۸۶). «ناسیونالیسم و هویت ایرانی؛ مطالعۀ موردی دورۀ پهلوی اول»، فصلنامۀ پژوهش حقوق و سیاست، سال نهم، شمارۀ ۲۲، بهار و تابستان ۱۳۸۶، صفحات ۱۴۱-۱۷۲.
نیک آیین، امیر، (۱۳۸۷). واژه‌نامۀ سیاسی و اجتماعی، چاپ دوم، تهران- ایران، انتشارات حزب توده ایران.
هیوود، اندرو، (۱۳۹۱). سیاست، ترجمه: عبدالرحمن عالم، چاپ دوم، نشر نی، تهران-ایران.
