پس از ایمان به وحدانیت خدا و رسالت حضرت محمد (صلی‌الله‌علیه‌وسلم) اولین و مهمترین عبادت در اسلام نماز است.
نماز یکی از عبادات خاص خداوند است که در شبانه روز پنج بار فرض گردیده است در آیه‌های بسیاری از قرآن و احادیث بیشماری از حضرت رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وسلم) نسبت به نماز تأکید زیادی شده و نماز ستون و پایه‌ی اساسی اسلام تعیین شده است در نماز این تأثیر و نقش خاص وجود دارد که اگر بخوبی خوانده شود و خداوند را حاضر و ناظر تصور کرده با کمال خشوع و فروتنی مشغول آن بشویم قلب آدمی از آلودگی‌ها پاک گشته و در تمام ابعاد زندگی خویش موفق خواهیم بود. و از هر نوع بدی و زشتی بدور مانده، علاقه و عشق کارهای خوب و درستکاری و ترس از خدا در قلب جایگزین میشود بدین لحاظ در اسلام بنسبت دیگر فرایض روی نماز بیشتر تاکید شده است و به همین جهت روش آن‌حضرت (صلی‌الله‌علیه‌وسلم) با کسانی که تازه مسلمان میشدند این بود که پس از تعلیم توحید اولین عهد و پیمانی که از آنها میگرفت عهد و میثاق نماز بود.
نماز در مکتب انسان‌ساز و حیات بخش اسلام مفهوم و اسرار عمیق و آثار پربرکت فراوانی دارد. ریسمان محکمی است که هستی و موجودیت آدمی را به ملکوت اعلا پیوند می دهد.
نماز زنده کننده جان صفابخش حیات جاودان روشنی راه رهروان تکیه‌گاه سالکان راز و نیاز عارفان سرمایه مستمندان دوای دردهای بی درمان فروغ دل های بیداران و مایه شادی سحرخیزان است.
نماز اولین فرضیه‌ای است که در اسلام وارد شده و آخرین فرضیه که تا واپسین لحظات زندگی بر عهده آدمی است و به هیچ وجه ساقط شدنی نیست.
نماز چهره و پرچم دین مایه فروریزی رحمت خدا و نزدیکی هر پرهیزکار به خدا ستون دین و آخرین سفارش همه انبیا الهی است.
نماز با همه فضیلتها و تمام آثار تربیتی فوق العاده و غالبا منحصر به فرد آثار بهداشتی بسیار مهم و شفابخشی دارد. آسایش روحی و روانی و نیز اثرات اخلاقی تربیتی آن بر انسانها جلوه‌های زیبا از ویژگی‌های بهداشتی‌درمانی نماز است.
نماز هم وسیله پرواز روح است و هم روح خضوع و خشوع را در نمازگزار ایجاد می کند و نقش طغیانگر او را رام می سازد. نماز شخص نمازگزار را اصلاح می کند و از آلوده شدن به فحشا منکر باز می دارد.
نماز حتی اگر بعضی از مراتب روح را با خود داشته است به همان اندازه اثر خواهد گذاشت. از برکات ناگفته یا کمتر مورد بررسی قرار گرفته نماز نقش آن در شفای بیماری های روان و تن و یا کاهش عوارض ناگوار امراض جسمی و روانی است.
کانون خانواده اولین و بهترین مدرسه‌هایی است که نسلهای جوامع بشری از آنجا رشد می‌یابند. بنابراین اگر والدین یا مربیان خانواده افراد مدیر و با مسئولیتی باشند قطعاً کانون خانواده محیط سالمی برای تعالی و رشد افراد آن خانواده خواهد بود و بالعکس اگر مربی خانواده انسان غیر مسئول و بی‌قید و شرطی باشد قطعاً افرادی که از آن خانه وارد اجتماع می‌شوند انسانهای مفیدی برای اجتماع نخواهند بود و به همین خاطر دین مسئولیت سنگین و خطیری را بر عهده خانواده گذاشته و ادب و تربیت فرزند را بعنوان بهترین عمل صالح و ارثی ماندگار یاد کرده است.
گسترش فرهنگ نماز، تضمین مصونیت تعالی و بندگی و همدلی و یکانگی جامعه است. اگر در محیط خانواده، فرهنگ نماز گسترش یابد، اگر ترنم نماز فضای خانواده را معطر و متبرک سازد، اگر کودکان و فرزندان، پدر و مادر را مقید و معتقد به نماز بیابند، بی‌هیچ تردید آنان نیز الگوی خویش را از خانواده خواهند گرفت و انس و الفت با نماز خواهند یافت که ره آورد آن پرهیز از منکر و فحشا و گریز از آلودگی و همسایگی با پاکی و تهذیب و صفا و صداقت خواهد بود.
نماز میراث همه انبیاء‌الهی و بهترین هدیه‌ی آنان برای ارتباط خلق با خالق خویش است. زیباترین تجلی نیایش را در سیمای نماز می‌توان به مشاهده نشست.
نماز خواندن و بزرگداشت مقام نمازگزاران ثمره حاکمیت صالحان بر گستره زمین است. زیرا صلح و آرامش، سلامت، و سعادت، رفاه و برکت، صلاح و رشد، اطمینان و اعتماد و بالاخره کمال انسان را در پرتو پیوند و ارتباط با خدا محقق و سودمند می‌دانند.
در مقابل هر آنگاه که این فریضه بزرگ الهی معطل بماند و یا حق آن اداء نگردد. اضطراب و نگرانی، زشتی، تباهی، کجروی، و کج‌اندیشی، غرور و فریب، جان بی‌امید و اعتماد انسان بی‌نیایش را مورد هجوم قرار میدهد.
راز و نیاز با معبود با روش‌ها و شیوه‌های گوناگون در بین ادیان و مذاهب رواج دارد که پیروان هر یک بر اساس دستور و برنامه‌ای خاص به عبادت میپردازند، اما هیچ یک به زیبائی و جامعیت نوع عبادت و پرستش مسلمانان نیست، زیرا نماز در بین عبادت‌های مشروع، مظهر بندگی و پرستش خداوند متعال است که در اصل وجوب آن بین فِرَق مسلمین اختلافی نیست، همچنین در تعداد رکعات هم اختلافی وجود ندارد، بلکه تنها اختلاف در بخش محتوائی آن و برخی از اعمال ظاهری آن است که در حقیقت باید گفت اختلاف در شکل ظاهری اندک است.
1ـ جایگاه نماز در اسلام:
نماز در اسلام از جايگاه بسيار والايی برخور دار است، زیرا:
1ـ نماز، ستون دين است. و بايد دانست كه دين بدون اين ستون، برپا نمیشود.
يعنی «رأس امور اسلام و ستون آن، نماز است. و قله آن، جهاد میباشد». و بايد دانست كه اگر ستون بيفتد، ساختمان، نابود خواهد شد.
2ـ اولين عملی كه بنده بخاطر آن محاسبه میشود، نماز است. و خوبی و بدی اعمال انسان، به نمازش، بستگی دارد. انس بن مالك (رضی‌الله‌عنه) روايت میكند كه نبی اكرم (صلی‌الله‌علیه‌وسلم) فرمود:
«اََوَلٌ ما يٌحاسَبٌ بِهِ العَبدٌ يَومَ القيِامَة: الصَلاة، فَإِن صَلَحتَ، صَلحَ سائِر عَمَله و إِن فَسَدَت، فَسَدَت سائِرِ عَمَله» وَ فِي رِوايَة: «اَوَلَ مَا يٌسألٌ عَنهٌ العَبدٌ يَوم القيِامَة يٌنظَر في صَلاته فَإِن صَلَحتَ فَقَد اَفلحَ وَ إِن فَسَدتَ فَقَد خاب وَ خَسَر». «اولين چيزی كه در روز قيامت، بنده بخاطر آن، محاسبه میشود، نماز است. اگر نمازش، درست باشد، ساير اعماش، نيز درست خواهد بود. و اگرنمازش، فاسد باشد، ساير اعمالش، فاسد خواهد بود».
و در روايتی، آن‌حضرت (صلی‌الله‌علیه‌وسلم) فرمود:
«اولين چيزی كه در روز قيامت، از بنده می پرسند و آنرا بررسی میكنند، نماز است. اگر نمازش، درست باشد، رستگار میشود. و اگر نمازش، فاسد باشد، ناكام میشود و زيان می‌يابد».
تميم داری (رضی‌الله‌عنه) میگويد: رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌وسلم) فرمود:
«اولين چيزی كه در روز قيامت، بنده بخاطر آن، محاسبه میشود، نماز است. اگر نمازش را كامل ادا نموده است، بطور كامل، برايش بحساب می‌آيد. و اگر نمازش را بطور كامل ادا نكرده است، خداوند به فرشتگانش میگويد: ببينيد آيا بنده‌ام، نماز نفلی دارد كه فرايضش را بوسيله آن، كامل كنيد؟ بعد از آن، محاسبه زكات و ساير اعمال به همين ترتيب، انجام می‌گيرد».
3ـ آخرين چيزی كه از دين، ضايع میشود، نماز است. پس اگر نماز كه آخرين امر دين است، ضايع گردد، چيزي از آن، باقی نمی‌ماند.
ابوامامه (رضی‌الله‌عنه) میگويد: رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌وسلم) فرمود:
«ريسمانهای اسلام، يكی پس از ديگری، كنده می‌شوند. هر گاه، يكی كنده شود، مردم به ريسمانهای بعدی، چنگ میزنند. اولين ريسمانی كه كنده میشود، حكومت (حاكميت اسلام) است و آخرين آنها، نماز میباشد».
و در روايتی ديگر، رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وسلم) فرمود:
«اولين چيزی كه از ميان مردم، برداشته میشود، امانت است وآخرين چيزی كه باقی میماند، نماز است و چه بسا نمازگزاری يافت میشود كه هيچگونه خيری نداشته باشد».
آخرين وصيت رسول اكرم (صلی‌الله‌علیه‌وسلم) به امتش، نماز بود:
نماز، آخرين وصيتی است كه نبي اكرم (صلی‌الله‌علیه‌وسلم) امتش را به آن، وصيت كرد. ام سلمه (رضی‌الله‌عنه) میگويد: يكی از آخرين وصيتهای رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌وسلم) اين بود كه «الصَّلاةَ الصَّلاةَ وَمَا مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ حَتَّى جَعَلَ نَبِيُّ الله (صلی‌الله‌علیه‌وسلم) يُلَجْلِجُهَا فِي صَدْرِهِ وَمَا يَفِيصُ بِهَا لِسَانُهُ»
«شما را به نماز سفارش میکنم، شما را به نماز سفارش میکنم وبه بردگانتان که با آنها به نیکی برخورد کنید، تا حدیکه پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وسلم) آن را در سینه‌اش تکرار نمود وبه سبب مریضیشان قادر به آوردن به زبان نشد».
خداوند، اقامه كنندگان نماز و كسی را كه خانواده‌اش را بدان امر میكند ستوده است آنجايی كه میفرمايد:
«و در قران از اسماعيل ياد كن. او در وعده هايش راست، و پيامبر والا مقامي بود. وخانواده اش را همواره به خواندن نماز و دادن زكات، دستور مي داد و نزد پروردگارش، مورد رضايت بود».
خداوند، كسانی را كه تنبلی میكنند و نماز را ضايع مینمايند، مذمت نموده است. چنانچه میفرمايد:
[إِنَّ الْمُنَافِقِينَ يُخَادِعُونَ الله وَهُوَ خَادِعُهُمْ وَإِذَا قَامُوا إِلَى الصَّلاَةِ قَامُوا كُسَالَى يُرَاءُونَ النَّاسَ وَلاَ يَذْكُرُونَ الله إِلاَّ قَلِيلاً]
«همانا منافقان، خدا را فريب میدهند در حالی كه خداوند، آنان را فريب میدهد. و هنگامیكه برای نماز بر می خيزند با سستی و تنبلی، و برای نشان دادن مردم، نماز میخوانند. و خدا را فقط اندكی ياد میكنند».
بزرگترين ركن و ستون اسلام بعد از شهادتين، نماز است.
عبد الله بن عمر (رضی‌الله‌عنه) میگويد: نبی اكرم (صلی‌الله‌علیه‌وسلم) فرمود:
«بُنِيَ الإِسْلامَ عَلَى خَمْسٍ شَهَادَةِ أَنْ لا إِلَهَ إِلا الله وأنَّ مُحمَداً رَّسول الله وَإِقَامِ الصَّلاةِ وَإِيتَاءِ الزَّكَاةِ وَصِيَامِ رَمَضَانَ وَحَجِّ الْبَيْتِ».
«اساس اسلام بر پنج چيز بنا نهاده شده است. 1ـ گواهی دادن بر اينكه هيچ معبودی بجز الله، وجود ندارد و محمد (صلی‌الله‌علیه‌وسلم) فرستاده خداست. 2ـ برپا داشتن نماز. 3ـ پرداخت زكات. 4ـ روزه ماه مبارك رمضان. 5ـ حج بيت الله الحرام».
يكی از اموری كه بر عظمت نماز دلالت میكند، اينست كه خداوند، آنرا بواسطه جبرئيل و در زمين، فرض نگرداند بلكه بدون واسطه در شب معراج و بالای هفت آسمان، آنرا فرض نمود.
9در ابتدا، پنجاه نماز، فرض شد. و اين، خود، دليلی است بر اينكه خداوند، نماز را بسيار دوست دارد. آنگاه، خداوند آنقدر تخفيف داد تا اينكه در نهايت، پنج نماز در شبانه روز بر بندگانش، فرض نمود. و اين نمازها اگرچه عملاً پنج تا هستند ولی در ترازوی اعمال انسان، پنجاه نماز بحساب می‌آيند. و اين، جايگاه بلند نماز را میرساند.
10و از آنجا كه نماز از اهميت بسيار والایی برخوردار است، خداوند اعمال رستگاران را با نماز آغاز نموده و با نماز به پايان رسانيده است چنانكه میفرمايد:
«همانا مؤمنان، رستگار شدند. آن كسانی كه در نمازشان، خشوع دارند، و از كارهای بيهوده، روی میگردانند، زكات اموالشان را میپردازند و شرمگاهايشان را حفاظت میكنند بجز همسران و كنيزان خود. كه در اين صورت، قابل سرزنش نيستند. و كسانیكه غير از اين را دنبال كنند، آنان تجاوزكارند.ـ همچنين مؤمنان رستگارـ كسانی هستند كه امانت دارند و به عهد و پيمان خود، وفا میكنند و از نمازهايشان محافظت میكنند».
خداوند به نبی اكرم (صلی‌الله‌علیه‌وسلم) و پيروانش دستور داده است كه خانواده‌های خود را به خواندن نماز، امر كنند:
«خانواده‌ات را به خواندن نماز، امر كن و خود نيز بر خواندن آن، استقامت كن. ما از تو روزی نمی‌خواهيم بلكه ما به تو روزی می‌دهيم و سر انجام از آن پرهيزگاری است».
