عثمان بن عفان رضی‌الله‌عنه نه بلند قد بود، نه کوتاه قد؛ بلکه قد متوسطی داشت، پر مو با ریشی پرپشت بود، یکی از افرادی بود که رخسار زیبا داشت و خوش‌چهره بود. نرم‌پوست و مایل به سبزه، با پاهای کلفت و بازوانی طولانی و بدنی پُر مو بود.
اخلاق ایشان:
اگرچه عثمان بن عفان رضی‌الله‌عنه ثروت‌مندترین فرد قریش نبود؛ ولی یکی از ثروت‌مندان قریش بود. با این وجود، خوش اخلاق بود، تا جایی‌که وقتی مادرها می‌خواستند برای فرزندان‌شان دعا کنند می‌گفتند: «أُحِبُّکَ والرَّحمن؛ حُبّ قُرِیشٍ لِعُثمَان»؛ «به‌خدای رحمان قسم که تو را دوست دارم همان‌طور که قریش عثمان را دوست دارند». ایشان به خاطر اخلاق نیکو و صفات وارسته‌اش محبوب‌ترین فرد در قریش بود.
علت مسمی بودن ایشان به ذی‌النورین
اولین همسر حضرت عثمان، رقیه رضی‌الله‌عنها دختر پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم بود زمانی‌که وفات کرد، بعد از او با دختر دیگر پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم ام کلثوم، ازدواج کرد.
واقعیت این است که دو دختر پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم در عقد دو پسر ابولهب بودند و بعد از بعثت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم، ابولهب به مبارزه علیه دعوت با پیامبر برخاست و به خاطر آزار و اذیت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم به دو پسرش دستور داد که دو دختر پیامبر را طلاق دهند.
دو سال قبل از هجرت، عثمان رضی‌الله‌عنه با رقیه دختر پیامبر گرامی صلی‌الله‌علیه‌وسلم ازدواج کرد.
و از او پسری به نام عبدالله داشت؛ ولی رقیه رضی‌الله‌عنها در روز جنگ بدر وفات کرد، بعد از آن با خواهرش ام‌کلثوم ازدواج کرد که در سال نهم هجری وفات نمود، به همین خاطر عثمان بن عفان رضی‌الله‌عنه «ذی‌النورین» نامیده شد؛ چون با دو دختر پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم ازدواج کرد.
گفته می‌شود که عرب‌ها زن و شوهر محبوبی مثل رقیه و عثمان را ندیده و نه می‌شناختند.
بعد از وفات ام‌کلثوم رضی‌الله‌عنها با ساخطه دختر غزوان، فاطمه دختر ولید و ام‌البنین دختر عیینه بن حصن ازدواج کرد.
آخرین همسرش نائله دختر فرافصه بود که وی مسیحی بود؛ اما قبل از این‌که حضرت عثمان رضی‌الله‌عنه با او همبستری کند، مسلمان شد.
فرزندان ایشان:
عبارتند از: مریم، ام‌سعید، عایشه، ام‌عمرو و ام‌البنین.
بارزترین مراحل زندگی عثمان رضی‌الله‌عنه
عثمان بن عفان شش سال بعد از عام‌الفیل متولد شد، وقتی‌که «چهل و هفت» ساله بود، هجرت کرد؛ وقتی که «هفتاد» سال سن داشت برای خلافت با او بیعت شد و دوازده سال خلافت کرد و وقتی‌که هشتاد و دو سال عمر داشت وفات نمود و شهادتش در هجدهم ذی الحجه سال (35 هـ .ق) رخ داد.
اسلام آوردن ایشان:
عثمان رضی‌الله‌عنه تاجر بود و به تجارت مشغول بود، مدتی بعد از بعثت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم خواب دید که یک منادی ندا می‌دهد: ای خفتگان بیدار شوید! این محمد است که در مکه ظهور کرده است. او بیدار شد و چیزی از خوابش نفهمید، نزد خاله‌اش که اسلامش را مخفی می‌کرد رفت و در مورد این خواب از او پرسید، او گفت: محمد بن عبدالله از طرف خدا به پیامبری مبعوث شده است، خداوند کتابی به او داده که مردمان را به وسیله‌ی آن هدایت می‌کند.
وقتی این سخن را شنید نزد دوست صمیمی‌اش ابوبکر رفت وقتی ماجرا را برایش تعریف کرد، ابوبکر رضی‌الله‌عنه گفت: خاله‌ات راست گفته است؛ سپس افزود: ای عثمان! آیا می‌دانی به نظر من تو یک مرد باحیا هستی و این صفت تو را به اسلام راهنمایی می‌کند؟
عثمان رضی‌الله‌عنه نزد رسول الله صلی‌الله‌علیه‌وسلم رفت و بر او وارد شد و پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم اسلام را بر او عرضه کرد؛ عثمان رضی‌الله‌عنه می‌گوید: به‌خدا قسم نتوانستم منتظر بمانم جلو رویش گفتم: «اشهد ان لا اله الا الله وحده لاشریک له و اشهد ان محمداً عبدهُ و رسولهُ» ایشان هشتمین شخصی بود که اسلام آوردند.
