علامه ندوی رحمه‌الله‌علیه یکی از علمای برجسته و کم‌یابِ شبه قارۀهند به‌شمار می‌روند، خدمات ارزنده و محیرالعقولی در مدت بسیار کم ارایه داده‌اند، خدماتی همچون خدمات ارزندۀ ایشان در بخش بیداری اسلامی، احياء زبان عربی، تجدید روش تحصیل علوم دینی و سیاسی، ایجاد تفکر نوین اسلامی، تسهیل کتب سلَف به سبک بسیار آسان، خیرخواهی و دل‌سوزی برای آحاد امت اسلامی، سعهٔ‌صدر و دوراندیشی، محاضرات و سخنرانی‌های آتشین و عالمانه، تألیف کتب در بُعدهای مختلف و ایجاد مکتب و ندوۀ تفکر ندوی و به‌طور خلاصه می‌توان گفت که ایشان جامع صفات حسنۀ سلف صالح و خلف بوده‌‌اند.
کلیدواژه: علامه ندوی، ابوالحسن ندوی و ندوه.
همانگونه که بشریت، گل سرسبد موجودات است؛ انبیاء علیهم‌الصلاة‌والسلام نیز گل سرسبد بشریت‌اند. بعد از پیامبران الهی، صحابۀ کرامِ آن‌حضرت صلی الله علیه وآله وأصحابه ومن تبعهم بإحسان الي يوم الدين (تابعین) و بعد از آن‌ها، علماء ربانی و اولیاء امت، ممتازترین طبقۀ بشریت به‌شمار می‌آیند.
بله! وجود این انسان‌های پاک‌طینت و پاک‌سرشت، همواره باعث زینت و زیبایی باغ بشریت و مایه و سبب افتخار آن بوده و می‌باشد، همین شخصیت‌ها هستند که با قد و قامت ایمانی، علمی و معنوی‌شان به آیندگان بشریت رونق خاصی می‌بخشند، این‌ها همان رجال و مردانی هستند که زندگی‌شان را برای سعادت و خوش‌بختی جگرگوشه‌های آدم وقف می‌نمایند و در نصیحت و خیرخواهی به هيچ احدی دریغ نمی‌ورزند. این‌ها در واقع نه تنها برای بشریت؛ بلکه برای همۀ مخلوقات خداوندی نیز مایۀ خیر و برکت‌اند؛ همانگونه که حضرت رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم رحمت برای عالمیان و جهانیان است، این‌ها نیز به تبعیت از آن‌حضرت صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌و‌سلم، سایۀ رحمت الهی‌اند و وجودشان پرتویی از معجزات پیامبر است.
یا به تعبیر دیگر، جهان اسلام از آغاز روزهای ظهور اسلام تا عصر حاضر، فرازونشیب‌های بسیاری را به خود دیده و تحولات و دگرگونی‌های شگرفی در مسیرش پدید آمده است که خداوند عزوجل برای بازگرداندن آن به مسیر اصلی‌اش و تجدید حیات آن، در هر برهه از زمان، رجال نستوهی را با صلاحیت‌های بسیار عالی و اندیشه‌های پاک و صاف، مأموریت بخشیده تا در راه زدودن و از بین بردن غبار تاریکی، انحراف، بدعت و غفلت قد علم کرده و عزت از دست رفته و حقیقت مخفی را به مظهر وجود آورند، در این راستا هر یک به نوبۀ خود، راه‌کارهای مختلف و نوینی را در این راه به کار گرفته و شاه‌کارهای گران‌قدری را از خود به جای گذاشتند، این افراد را در اصطلاح «مجدد» می‌نامند.
خداوند متعال بندگانش را بهتر از بقیه می‌شناسد؛ اما طبق نظر و گمان بسیاری از صاحب‌دلان و روشن ضمیرها، متفکر بزرگ و دعوت‌گر کبیر و امام دعوت اسلامی در قرن بیستم از همین تبار بود.
بله! شخصیت و اندیشه‌های امام سيد أبوالحسن علی ندوی رحمه‌الله‌تعالی انسان را متعجب و شگفت‌زده می‌نماید، به طور خلاصه ایشان سیدی والاتبار و پاک‌طینت، داعی و مبلغ نستوه، استاد و مدرسی خلّاق و بالنده، متفکری اندیشه‌پرور و بی‌نظیر، سیاست‌دانی خیراندیش و اصلاح‌گر، نویسنده‌ای چیره‌دست و دُر آشنا، تحلیل‌گر و پژوهشگری آگاه و خداجوی، سخن‌وری نغزگفتار و آرمان‌گرا، مسلمانی دوراندیش و فراخ‌دل، مدیری مدبّر و قانون‌مدار، شیخی زاهد و با تقوا، مربی‌ای نمونه و فرزانه، مشاوری امین و نکته‌سنج، پدری مهربان و دل‌سوز، صاحب‌دلی عارف و روشن‌ضمیر، ادیبی روشن، توانا و صاحب‌نام، جهان‌گردی دقیق‌نظر و الگوی تمام عیار بود.
حضرت علامه سید ابوالحسن ندوی رحمه‌الله‌تعالی زمانی پا به عرصۀ وجود و فعالیت گذاشت که استعمار انگلیس، هند را تسخیر کرده بود و آخرین بقایای خلافت اسلامی در حال افول بود، ایشان در عنفوان و اوج شباب و جوانی به سر می‌برد و خلافت عثمانی که آخرین رمز عزت، حیات و زندگی اجتماعی مسلمین بود، از هم گسست و اجزای عربی و عجمیِ آن از هم پاشید، جهان اسلام عملاً پاره پاره گشت، استعمارگران پیروزی خود را بر آواره‌های خلافت اسلامی جشن گرفتند و رقص سیاسی و فکری و فرهنگی خود را در سراسر جهان اسلام آغاز نمودند.
تحصیل کرده‌های مسلمان، مصداق این شعر علامه اقبال لاهوری رحمه‌الله شده بودند:
در حرم زاد و کلیسا را مرید پردۀ ناموس ما را بر درید
بسیاری از کسانی‌که در حرم زاده بودند، نه تنها مرید کلیسا، بلکه مبلِّغ فرهنگ غرب نیز شده بودند.
علامه سید ابوالحسن ندوی رحمه‌الله که خداوند به وی طبعی حساس و درک و غیرت اسلامیِ وافری عنایت کرده بود، این اوضاع نابسامان را مشاهده کرد، این نابغۀ خردمند و حکیم که زیر نظر عالمانِ خداترس و عارفان برجسته‌دل، سوخته یافته بود، از اوضاع آن روز جهان اسلام بسیار اندیش‌ناک و نگران شد و خلاء یک دعوت‌گر بزرگ، پیشرو و آگاه به نیازها و چالش‌های روز را در جهان کاملاً احساس کرد؛ اینجا بود که نخست به تکامل ذات پرداخت و به تعبیر علامه اقبال لاهوری «خودی» را در وجودش به تکامل رسانید و مصداق «الذین يبلغون رسالات الله و یخشونه ولا يخشون أحدا إلا الله» گردید.
سید ابوالحسن ندوی رحمه‌الله برای این که بتواند پیام اسلام را به اقصی نقاط جهان اسلام و به ویژه جهان عرب برساند، در زبان و ادبیات عرب، مهارت ویژه‌ای کسب کرد و از صاحب‌نظران و متخصصان آن بهره جُست؛ در زبان و ادبیات انگلیسی نیز مهارت پیدا کرد و علوم حدیث و فقه و تفسیر را از متخصصان آن فرا گرفت. علامه سید ابوالحسن ندوی رحمه‌الله به علوم ظاهر اکتفا نکرد؛ بلکه در زمینۀ تحصیل معنویت و یقین و درجات تکاملی ایمان و احسان، با کامل‌ترین افراد ارتباط برقرار کرد و از عنایاتِ ویژۀ صاحب‌دلان زمان خود بهره‌مند گردید، نظریه‌اش این بود که تخم دل بدون توجه و مراقبت صاحب‌دلان نمی‌روید و جوانه نمی‌زند و به برگ و بار نمی‌نشيند.
می‌نروید تخم دل از آب و گل بی‌نگاهی از خداوندان دل
