«لَولا اِذ سَمِعتُمُوُهُ ظَنَّ المُؤمِنُونَ وَالمُؤمِنات بِأنفُسِهُم خَیراً وَ قالُوا هَذا اِفکٌ مٌبِینُ» ترجمه: «چرا هنگامی که این تهمت را شنیدید، مردان و زنان مؤمن نسبت به خود گمان نیک نبردند [و پاکدامنی و پاکی] را نپسندیدند و نگفتند این تهمت بزرگ و آشکار و روشنی است؟»؛ لذا:
بدون تحقیق نباید هر سخنی را پذیرفت و تا زمانی که دلایل قاطعی در مورد آن به‌دست نیامد، باید با حُسن ظن و گمان نیک، قضیه را نگریست؛ پس دامن‌زدن به شایعه و پخش آن، ممنوع است.
ارتباط مسلمان، محبت و مودّت آنان با یکدیگر باید به قدری باشد که مشکل و مصیبت برادر و خواهر مسلمانش را مانند مصیبت و مشکل خویش بداند؛ پس همانطور که به خویشتن گمان نیک می‌برد باید در مورد مسلمانان دیگر نیز این چنین بیندیشد و این مسئله آن قدر مهم است که خداوند به‌جای اینکه بفرماید: نسبت به دیگران حُسن ظن و گمان نیک داشته باشید؛ می‌فرماید: به خودتان حُسن ظن داشته باشید، یعنی همانگونه که انجام این کارها را از خودتان بعید می‌دانید، از برادر و خواهر مسلمان‌تان نیز بعید بپندارید.
اگر در مورد مسلمانی کلمات زشت و ناروایی شنیدید، زود آن را باور ندارید و بر آن هم نیفزایید؛ بلکه وظیفة مؤمن این است که آن تهمت‌ها را دور کند و در همان وهله‌ی اول بگوید: نه! این سخن کاملاً اشتباه و دروغ بزرگی است؛ پس حفظ آبرو وجایگاه افراد دیگر، اهمیت زیادی در اسلام دارد و در برابر شایعاتِ بی‌اساس و ناروا در مورد مؤمنان، سکوت کردن جایز نیست.
چرا برای ادعای‌تان شاهد نمی‌آورید؟
«لَولا جَاءُو عَلَیهِ بِاَربَعَةِ شُهَدآءَ فَاِذَا لَم یَأتُوا بِالشُهُداءِ فَاُولئِکَ عِندَاللهِ هُمُ الکَذِبُونَ» ترجمه: «چرا شاهد بر صحت آن تهمت نیاوردند؟ پس چون شاهدان لازم را نیاوردند، خود آنان نزد خداوند دروغ‌گویانند [و مستحق تازیانه خوردن] هستند.»؛ لذا:
سخن کسی را که به دیگران تهمت می‌زند، نباید باور کرد و در مقابل نیز باید از او دلیل، مدرک و شاهد خواست، چونکه در جامعه‌ی اسلامی نباید ساده‌لوحی و زودباوری رواج داشته باشد وگرنه هر فرد مغرضی آبروی مسلمانان را لکه‌دار می‌کند؛ پس برای اثبات مدعای خویش باید شاهد و گواه بیاورد.
اگر فرد تهمت‌زننده نتوانست شاهد و مدرک قانع کننده‌ای برای ادعاهایش بیاورد، باید دیگر به سخنان او توجه ننمود و حتی او را خوار و ذلیل و تنبیه بدنی کرد تا دیگری جرأت نکند به کسی تهمت بزند.
لطف و رحمت پروردگار همیشه با مؤمنان است
«وَلَولَا فَضلُ اللهِ عَلَیکُم وَرَحمَتُهُ فِی الدُنیَا وَفِی الآخِرَةِ لَمَسَّکُم فِی مَآ اَفَضتُم فِیهِ عَذَابٌ عَظِیمٌ» ترجمه: «اگر فضل و رحمت خدا در دنیا با عدم تعجیل عقوبت و در آخرت [با مغفرت] شامل حال شما نمی‌شد، هر آیینه به سبب خوض و فرورفتن‌تان در کار تهمت، عذاب سخت و بزرگی گریبان‌تان را می‌گرفت.»؛ لذا:
انسان باید بداند که اگر لطف و رحمت خداوندی شامل حالش نشود، خیلی زود به هلاکت و نابودی روی می‌آورد، آن هم به‌سبب اعمال ناشایستۀ خودش؛ اما پروردگار مهربان در تمام احوال با لطف وکَرَم خویش، دست او را می‌گیرد و از پرتگاه‌های گمراهی و بدبختی او را نجات می‌دهد.
انسان مؤمن باید مواظب باشد تا آنچه که بر ذهنش خطور می‌کند بر زبان نیاورد، چرا که ممکن است این سخنان بی‌اساس، سَرَش را به باد دهد و عذاب الهی را در دنیا و آخرت شامل حالش کند؛ پس در این مورد هم لطف و رحمت الهی است که انسان را به خاطر تمامی گفته‌هایش عذاب نمی‌دهد؛ وگرنه در مقابل آن تهمت‌های ناروا و آن سخنان بی‌اساسی که آدمی بر زبان جاری می‌گرداند، چه بسا دچار عذاب‌های دردناک می‌شود.
تهمت به دیگران را خورد نشمارید!
«اِذ تلقَونَهُ بِاَلسِنَتِکُم وَتَقُولُونَ بِاَفواهِکُم ما لَیسَ لَکُم بِهِ عِلمٌ وَتَحسَبُونَهُ هَیِّنَا وَ هُوَ عِندَاللهِ عَظِیمٌ» ترجمه: «[عذاب گریبان‌تان می‌شد] در آن زمانی که به استقبال این شایعه می‌رفتید وآن را از زبان یکدیگر می‌یابیدید و با دهان، چیزی پخش می‌کردید که علم و اطلاعاتی از آن نداشتید و گمان می‌بردید که این مسأله‌ی ساده و کوچکی است، درحالی‌که پیش خدا بزرگ بوده [و مجازات سختی به دنبال دارد].)؛ لذا:
نباید هر حرفی را بدون تحقیق قبول کرد.
گفته‌ها باید بر اساس علم و آگاهی کافی در مورد موضوع باشد و نباید در مورد چیزی که آگاهی ندارید، رأی صادر کنید.
با آبرو و حیثیت مردم نباید بازی کرد و آن را سبک و خالی از اشکال تصور نکنید.
اشاعه و نشر شایعات بی‌اساس، مخصوصاً در موارد مهم که آبروی مسلمانی را به خطر بیندازد، از گناهان کبیره به شمار می‌آید و شاید این سخنان پیش خودتان بی‌ارزش باشد و آن را چیزی ندانید؛ اما نزد خداوند بسیار بزرگ است.
«وَلَولآ اِذ سَمِعتُمُوُهُ قُلتُم مَا یَکُونُ لَنَا اَن نَتَکَلّمَ بِهَذا سُبحنَکَ هَذا بُهتانٌ عَظِیمٌ» ترجمه: «چرا نمی‌بایستی وقتی که آن را می‌شنیدید، می‌گفتید: ما را نسزد که زبان بدین تهمت بگشاییم، سبحان الله! این بهتان بزرگی است».
مؤمنان باید پندهای قرآنی را گوش دهند!
«یَعِظُکُمُ اللهُ اَن تَعُودُوا لِمِثلِهِ اَبَداً إن کُنتُم مُؤمنِینَ» ترجمه: «خداوند نصیحت‌تان می‌کند، اینکه اگر مؤمن هستید؛ هرگز چنین کاری را تکرار نکنید [و خویشتن را آلوده به چنین مصیبتی سازید، چرا که ایمان راستین، با تهمت دروغین سر سازگاری ندارد].»؛ لذا:
ثبت این داستان‌ها در قرآن برای عبرت مؤمنان است.
انسان همیشه به پند و موعظه نیازمند هست، مخصوصاً موعظه و پندهایی که الهی باشند.
بازگویی داستان‌های عبرت‌انگیز فواید زیادی دارد از جمله آن که دیگران به‌سوی چنین کارهایی نروند.
دامن زدن به داستان «افک» و عدم پذیرش برائت مخصوص حضرت عایشه‌ی صدیقه رضی‌الله‌عنها از فرد مؤمن به‌دور است.
«وَیُبیِّنُ اللهُ لَکُم الآیاتِ وَاللهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌ» ترجمه: «خداوند آیات [احکام واضح و روشن خود] را برای شما بیان می‌دارد و خدا آگاه [از نیازهای شما و عوامل خوبی و بدی زندگی‌تان با خبر است] و او حکیم است [و به مقتضای حکمتش احکام و قوانین را برای‌تان واضح می‌کند].»؛ لذا:
صدور چنین حکم‌های صریحی به‌خاطر آسایش خود انسان‌ها است.
بیان احکام گوناگون از سوی پروردگار، نشانه‌ی دل‌سوزی او تعالی نسبت به بندگانش می‌باشد.
